Wat is de functie van jaloezie? -

Liefde ziet scherp,

haat scherper,

maar jaloersheid het scherpst,

want zij is gelijk aan liefde plus haat.

Arabisch spreekwoord

Jaloezie is geen eenduidige emotie.

Het is meer een pijnlijke toestand, waarin verschillende primaire emoties een rol spelen, zoals angst, boosheid en verdriet maar ook gevoelens van wanhoop, machteloosheid en wantrouwen. Zo kunnen verschillende gevoelens door elkaar lopen. Dat kan erg verwarrend zijn.

Jaloezie is universeel, hoe en of de emotie wordt geuit is cultureel bepaald.

In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, werd jaloezie gezien als een minderwaardige emotie. De vrije liefde vierde hoogtij. Weinig mensen durfden open te zijn over hun gevoelens van jaloezie. Ook al is het nu meer geaccepteerd, toch zijn er veel mensen die zich schamen als ze jaloers zijn. Wij als nuchtere Nederlanders willen ons graag verheven voelen boven deze vernederende toestand. Het lijkt wel een taboe.

In de wetenschappelijke literatuur wordt er onderscheid gemaakt tussen jaloezie en afgunst.

Jaloezie wordt gezien als een emotie, die speelt wanneer een liefdesrelatie bedreigd wordt door een rivaal (e). Het gaat er niet over of de jaloezie gegrond is of niet. Bij alle andere gevallen hebben we het volgens de meeste wetenschappers over afgunst. Je bent afgunstig op datgene wat een ander heeft. Bijvoorbeeld luxeartikelen, zoals een dure auto of een nieuwste gadget. Ook kun je jaloers zijn op iemand met aanzien, succes, vrijheid of macht. Sommige mensen zijn jaloers op zaken die voor anderen vanzelfsprekend zijn, zoals het hebben van een relatie, kinderen of een goede gezondheid. Jaloezie kan dus gericht zijn op wat anderen hebben, kunnen of bereikt hebben in het leven. In de literatuur wordt dit omschreven als afgunst, maar omdat men in de dagelijkse omgang meestal het woord ‘jaloers’ gebruikt, zie ik af van het onderscheid tussen jaloezie en afgunst.

Je kunt verlamd of verteerd worden door jaloezie.

Je hart gaat sneller kloppen, de adrenaline giert door je lichaam en je kunt je misselijk voelen. Jaloezie is een stressreactie, doordat de veilige haven van je relatie of je baan wordt bedreigd met als gevolg een vlucht- of vechtimpuls. Je kunt angst ervaren en de daarbij behorende fysieke reacties krijgen, zoals het ineenkrimpen van het lichaam, zweten en een verhevigde alertheid. Ook boosheid kan voortkomen uit jaloezie en heeft een heel scala aan mogelijke fysieke reacties, zoals een stijgende bloeddruk, een sneller kloppend hart en versnelde ademhaling.

Van oorsprong heeft jaloezie een overlevingsfunctie.

In vroeger tijden was een partner nodig voor het voortbestaan van de soort en om te kunnen overleven. In die zin is het een instinctieve erfenis. Veel mensen in de westerse wereld zijn niet meer biologisch of economisch afhankelijk van een partner. Toch kunnen we nog steeds gevoelens van heftige jaloezie ervaren. Hoe kan jaloezie constructief werken?

Jaloeziegevoelens kunnen je aanspreken op rivaliteit.

Vooral wanneer je relatie wordt bedreigd door een rivaal. Maar ook op het werk kan je positie worden bedreigd door collega’s. De meesten van ons doen onze eerste ervaring met rivaliteit op in de relatie met broers en zussen, waarin je krachten meet tijdens spelletjes en wedijvert om de aandacht van je ouders. Hierdoor oefen je in het winnen en verliezen en leer je aandacht te trekken van je ouders. Zo ontwikkel je zelfvertrouwen dat je kunt winnen, leer je om te gaan met verlies en krijg je het gevoel dat je de moeite waard bent om aandacht te krijgen. Wanneer deze jeugdervaringen positief zijn, zul je het vertrouwen hebben ontwikkeld, dat je iets voor elkaar kunt krijgen. Dat helpt je in je volwassen leven om voor jezelf op te komen en uitdagingen aan te gaan, ook als er rivalen zijn. Maar het kan ook zijn dat je als kind het gevoel had, dat je je gedeisd moest houden, omdat er een broertje of zusje veel aandacht nodig had door bijvoorbeeld een ziekte of een handicap. In dat geval heb je geleerd geen aandacht te trekken en geen last te zijn voor anderen. Als enig kind heb je vriendjes of neefjes en nichtjes nodig om rivaliteit te oefenen.

Ga eens na wat jouw ervaringen met rivaliteit in jouw kindertijd zijn.

Wanneer je nu ergens voor moet vechten, sta je dan al klaar voor de start of haak je meteen af?

Heb je vertrouwen in de uitkomst of denk je bij voorbaat al dat het geen zin heeft?

Ik ben opgegroeid met twee broers. Mijn oudste broer maakte mij met veel machtsvertoon duidelijk dat ik geen serieuze spelpartner was, want ik was een meisje. Bij buitenspelletjes mocht ik van hem nooit meedoen. Ik ontdekte dat zijn vriendjes wel genegen waren mij mee te laten doen als ik mijn charmes inzetten. Dit tot groot ongenoegen van mijn broer. Dat kreeg ik dan wel op een of andere manier terug. Bij binnenspelletjes verloor ik bijna altijd. Ik heb dus geen goede herinneringen aan spelletjes en ik was jaloers op jongetjes, want zij hadden in mijn beleving meer macht. Bij gebrek aan leeftijdsgenoten speelde ik vaak met twee oudere meisjes uit de buurt. Zij maakten mij ook duidelijk dat ik niets had in te brengen. Al deze ervaringen gaven mij niet bepaald het gevoel van vertrouwen dat ik invloed had of kon winnen. Bij situaties waar rivaliteit een rol speelde later in mijn leven ging ik er altijd in eerste instantie vanuit dat het geen zin had. Nadat ik meer inzicht had gekregen in het effect van het verleden op mijn volwassen functioneren kon ik hierin verandering brengen.

Jaloezie kan bijdragen aan het interessant houden van een relatie.

Vooral bij een duurzame relatie is het belangrijk om niet in een sleur te vervallen. Wie kent niet de stellen die de hele avond in het restaurant geen woord tegen elkaar zeggen? Wanneer je ziet dat je partner opfleurt in contact met mogelijke rivalen, kan de jaloezie ervoor zorgen, dat je iets meer je best gaat doen. Bijvoorbeeld door je mooi aan te kleden of je partner te verrassen of te verwennen. Jaloezie zorgt er in dat geval voor dat je de relatie levendig houdt. Andersom, als je partner zegt dat hij jaloers is wanneer je met een leuk persoon staat te praten, kun je dat ervaren als een teken dat je nog steeds begeerlijk bent.

Is de jaloezie gegrond, omdat je partner serieus interesse heeft in iemand anders of ontrouw is geweest?

Dan kun je jaloezie als een waarschuwing zien, dat je relatie aan het ontsporen is. In dat geval is het belangrijk om je relatie onder de loep te nemen. Je bent samen verantwoordelijk voor een fijne relatie. Maar vaak is het op zo’n moment lastig om een goed gesprek te hebben, doordat de emoties hoog opspelen. Je kunt woedend worden, omdat je je verraden voelt of razend, omdat je partner je wellicht heeft voorgelogen. Je kunt verdrietig zijn, omdat het zo pijnlijk is dat je geliefde een ander heeft liefgehad. Daarnaast kun je angstig worden, omdat je de dreiging van een scheiding ziet aankomen, met allerlei consequenties. Je kunt je schuldig voelen, omdat je nalatig bent geweest in de relatie. Het is zinvol om je bewust te zijn van deze emoties en ze te delen, zodat je partner beseft wat het effect is van zijn of haar ontrouw. Het is niet iets om luchtig over te zijn. Maar ontrouw kan ook een enorme beerput uit het verleden opentrekken die je ten onrechte over je partner uitstort. In dat geval is het wijs om een coach of therapeut te raadplegen.

Het is belangrijk om te onderzoeken wat de relatie nodig heeft. Het kan betekenen dat je wederzijdse verwachtingen moet bijstellen of dat er een betere balans nodig is tussen afhankelijk en onafhankelijk gedrag of tussen geven en nemen.

Voel je weer verbonden met je partner met behulp van de Relatiescan:

De Relatiescan bestaat uit 30 vragen die je eerst voor jezelf invult en vervolgens samen deelt en bespreekt. De gesprekken zal jullie dichterbij elkaar brengen en meer diepgang in de relatie brengen.

Jaloezie kan je ook bewust maken van onbewuste verlangens.

Soms kun je overvallen worden door een intens gevoel van jaloezie, bijvoorbeeld bij de aanblik van iemand die met veel plezier zijn werk uitvoert, zoals een kleuterjuf die lacht met haar kinderen, een taxichauffeur die behendig door een drukke stad rijdt, een hulpverlener die betrokken is bij zijn cliënten of de bloemenverkoper die prachtige boeketten maakt. Misschien word je geraakt door het plezier dat iemand in zijn werk uitstraalt en zo geconfronteerd met een gemis aan werkplezier. Jaloezie kan in die zin een symptoom zijn dat je ergens naar verlangt en dat het tijd wordt om daarop actie te ondernemen en de mogelijke beren op de weg op te ruimen.

Elke keer als Joke iemand sprak die een eigen coachpraktijk was begonnen, werd ze groen van jaloezie. Dat was ook haar grote wens, maar op het moment dat ze zich voorstelde dat ze dan moest acquireren, sloeg het verlangen om in angst. Dat verhinderde haar om de stap te zetten.

Wanneer je jaloers bent op wat iemand kan of heeft bereikt, is het belangrijk te onderzoeken welke kwaliteiten je nodig hebt om hetzelfde te kunnen bereiken. Door dit onderzoek krijg je inzicht in wat je hiervoor moet doen en kun je vaststellen of jouw verlangen realistisch is of juist niet. Soms moet je accepteren dat iets niet haalbaar is. Om je verlangen te kunnen loslaten is het nodig je verdriet en teleurstelling hierover te ervaren. Het is een vorm van rouwen om het verlies van een mogelijke toekomst. Dit rouwen is nodig om weer open te kunnen staan voor nieuwe verlangens. Pas dan kun je in plaats van jaloezie bewondering ervaren voor een ander die iets kan wat jij niet kunt.

Heb je te vaak ruzie met je partner?

Om ruzie te kunnen voorkomen moet je wel met elkaar kunnen praten. Wanneer dat lukt, ervaar je een diepe emotionele band. Met behulp van de online cursus Probleemloos communiceren met je partner leer je om gestructureerd in alle rust, aandacht te besteden aan jullie relatie. Samen werk je aan het herstellen en versterken van de wederzijdse liefde.