Ik schaam me dood
Belofte maakt schuld
Schaamte en schuldgevoel zijn sociale emoties
Ze spelen zich af in relatie tot anderen. Deze emoties zorgen ervoor dat we ons gedrag op elkaar afstemmen en dat we ons houden aan de normen en waarden van de groep waarvan we deel uitmaken. Niemand vindt het fijn om zich te schamen of zich schuldig te voelen, want ze geven je het gevoel dat je iets verkeerds hebt gedaan of dat je slecht bent.
De begrippen schaamte en schuld worden nogal eens met elkaar verward, maar er is een essentieel verschil tussen deze emoties. Je voelt je schuldig wanneer je iets hebt nagelaten of een ander iets hebt aangedaan. Je schaamt je wanneer je gedrag niet voldoet aan verwachtingen van anderen of van jezelf. Bijvoorbeeld, je kunt je schuldig voelen als je vergeten bent een cadeau te kopen voor je moeder op Moederdag of als je je trouwdag bent vergeten. Je kunt je schamen als je tijdens een personeelsuitje te veel hebt gedronken en je hebt laten gaan. Je kunt je ook schamen wanneer je niet uit je woorden kunt komen tijdens een presentatie, terwijl men je als een deskundige ziet. Schaamte geeft je een minderwaardig gevoel.
Er zijn situaties waar je beide emoties ervaart. Stel dat je geroddeld hebt over een collega en dat deze collega daardoor op het matje moest komen. Je voelt je schuldig dat je hem dat hebt aangedaan en je schaamt je dat je hebt geroddeld, want je wilt niet iemand zijn die roddelt.
Er is ook een verschil in het moment waarop je de emotie ervaart. Schaamte ontstaat in aanwezigheid van anderen. Je eet bijvoorbeeld tijdens een lunch met collega’s je broodje uit de hand, terwijl de anderen netjes met mes en vork eten. Wanneer dat je opvalt, word je rood van schaamte. Een schuldgevoel kan los van de aanwezigheid van anderen ontstaan. Het speelt vaak op als je eraan denkt dat je iemand teleurstelt of tekort doet. Zo kun je een schuldgevoel hebben omdat je er te weinig voor je kind(eren) of je partner bent, dat je te veel werkt, eet of drinkt, dat je je familie te weinig opzoekt, dat je te veel geld uitgeeft of te veel met jezelf bezig bent. Je voelt je slecht over iets wat je hebt gedaan of nagelaten. In die zin heeft schuldgevoel een gewetensfunctie; het is bedoeld om te voorkomen dat je jezelf en anderen onheus behandelt.
Veel Aziatische landen kennen een zogenaamde schaamtecultuur, waar het beeld naar buiten toe enorm belangrijk is. Schaamte is verbonden met de angst voor gezichtsverlies. Deze schaamtecultuur staat tegenover de zogenaamde schuldcultuur in de westerse samenleving. In westerse landen speelt door de invloed van het christendom schuld en zonde een grote rol. Wanneer je zondigt tegen de regels, is schuldgevoel het effect.
Schaamte heeft een sociaal wenselijke functie, die we in onze kindertijd ontwikkelen. Het kind wordt geleerd wat hoort en niet hoort, wat mag en niet mag. Op die manier houdt het zich aan de normen en waarden van de groep waartoe het behoort en gedraagt het zich naar verwachting.
De functie van schaamte
Tijdens de puberteit is het belangrijk voor kinderen dat ze bij een groep horen. Als de groepsnorm inhoudt dat je erbij hoort als je merkkleding draagt, dan kunnen kinderen zich schamen wanneer ze het moeten doen met de kleding van C&A. Een lastig dilemma voor minder draagkrachtige ouders. Leraren zouden zich bewust moeten zijn van deze gevoeligheid en leerlingen niet in een schaamtevolle situatie brengen, zoals bij Jeanne gebeurde.
Jeanne volgde het Gymnasium en haar ouders hadden hoge verwachtingen van haar. Maar zij hield meer van de romanverhalen uit de Boeketreeks dan van de Griekse filosofen. Haar moeder besprak dat met een leraar tijdens een ouderavondgesprek. De volgende dag op school vertelde deze leraar, tijdens de les, over haar speciale interesse. Haar klasgenoten lachten en zij zakte door de grond van schaamte.
In onze individualistische samenleving volgen mensen steeds meer hun eigen weg. We hebben minder last van wat de buren wel niet zullen denken. Maar in kleine gemeenschappen kan deze sociale druk nog steeds groot zijn. Wanneer je je hier niet conform de groep gedraagt, kun je worden uitgestoten of in achting dalen. Ook organisaties kunnen als een kleine gemeenschap met een eigen cultuur functioneren. Zo kun je je in een zakelijke omgeving enorm schamen als je in huilen uitbarst of wanneer je op een bijeenkomst verschijnt in je spijkerbroek terwijl iedereen in pak is. Met schaamte laat je anderen zien dat je het erg vindt dat je afwijkt van de norm. Op die manier kun je een afwijzing voorkomen.
Schaamte werkt destructief wanneer ze je belemmert jezelf te zijn
Schaamte uit zich als een kritische stem die je vertelt dat je niet goed genoeg bent. Zo kun je je schamen voor je onzekerheid, je prikkelbaarheid of je behoefte aan aandacht. Deze schaamtegevoelens geven aan dat je blijkbaar aan een bepaald beeld moet voldoen van jezelf; iemand die zeker is, iemand die geduldig is of iemand die geen aandacht nodig heeft. Schaamte kan zo ver gaan, dat je je eigen levendigheid en spontaniteit afwijst en niet mag uiten wat je denkt en voelt.
Schaamte speelt een grote rol bij het uiterlijk. Vooral vrouwen krijgen door beelden in de media de indruk dat ze lelijk zijn. In de pubertijd is het normaal dat je al je onzekerheid projecteert op je lichaam, maar dit zou een fase moeten zijn, die je op een gegeven moment achter je laat.
Als puber schaamde ik me voor mijn te grote neus en mijn gebit, want als ik lachte kwam mijn tandvlees bloot te liggen. Dus in een gesprek hield ik een vinger op mijn neus en bij het lachen deed ik mijn hand voor de mond. Ik had het er maar druk mee.
De schaamte voor het uiterlijk of voor een bepaalde eigenschap heeft vaak te maken met een diepe onzekerheid, gebrek aan zelfvertrouwen en angst voor kritiek of afwijzing. Angst kan ervoor zorgen dat je je excuseert elke keer dat je iets wilt zeggen of vragen. Alsof je je schaamt voor je aanwezigheid op aarde. Angst en schaamte vormen een dodelijke combinatie en belemmeren je van jezelf te houden zoals je bent. De cosmetische chirurgie heeft er in ieder geval baat bij. Zelfs de schaamlippen zouden zich, volgens sommigen, moeten schamen.
Schaamte isoleert. Ze kan ervoor zorgen dat je oogcontact vermijdt of bepaalde mensen niet onder ogen durft te komen. Ze kan er ook voor zorgen dat je bepaalde onderwerpen uit de weg gaat en daardoor weer bepaalde mensen vermijdt die dit onderwerp zouden kunnen aansnijden. Denk aan financiële, relationele, seksuele of verslavingsproblemen.
Schuld is constructief, wanneer ze je bewust maakt van de consequenties van je gedrag.
Een schuldgevoel kan je ervan weerhouden iets te doen waarvan je spijt gaat krijgen. Maar vaak dient schuldgevoel zich achteraf aan en maakt ze kenbaar dat je iets hebt gedaan of nagelaten, waardoor iemand is benadeeld of gekwetst. Je voelt je bijvoorbeeld schuldig, omdat je bent vergeten de katten van je buren eten te geven, zoals je had beloofd. Je voelt je schuldig dat je een deuk in de auto van je vriend hebt gereden en daar schaam je je ook over. Je voelt je schuldig, omdat je enorm bent uitgevallen naar je vriendin, nadat ze het eten heeft laten aanbranden en je haar voor een nietsnut hebt uitgemaakt. Je voelt je schuldig, omdat je iets wat in vertrouwen aan jou is verteld, hebt doorverteld. Je voelt je schuldig, omdat je vreemd bent gegaan. Er kunnen zich de hele dag door kleine situaties voordoen waarover je je schuldig voelt en waarvan je achteraf spijt krijgt. Bijvoorbeeld je overrulet of negeert iemand in een vergadering, je dumpt een vervelende klus bij iemand die geen ‘nee’ kan zeggen of je zet een vriend onder druk om een heel weekend voor je hond te zorgen, terwijl je weet dat hij niet van honden houdt. Het schuldgevoel komt voort uit je geweten en herinnert je eraan dat je iets hebt laten liggen of iets oneigenlijks hebt gedaan. Vanuit die functie kan schuld een raadgever zijn, die aangeeft je excuses aan te bieden of schade te herstellen. Meestal verdwijnt het schuldgevoel wanneer je de verantwoordelijkheid neemt om een situatie weer recht te zetten.
Berouw komt na de zonde.
Gevoelens van spijt komen vaak nadat je je schuldig voelt. Denk aan een vader die er spijt van heeft dat hij zijn kinderen niet heeft leren kennen, omdat hij zijn werkambities belangrijker vond. Je kunt je schuldig voelen dat je zo met jezelf bezig was en spijt ervaren dat je je kinderen niet hebt laten zien hoeveel je van ze houdt. Je kunt spijt voelen, maar spijt betuigen is voor velen een lastige actie. Misschien omdat je moet toegeven dat je iemand in de steek hebt gelaten of dat je je schaamt dat je egoïstisch was. Misschien omdat je moet bekennen dat je niet zo sterk, liefdevol, attent of trouw bent als de ander dacht dat je was. Op die manier word je geconfronteerd met onaangename kanten van jezelf. ‘Berouw’ is een ander woord voor ‘spijt’. Hier zit het woord rouw in. We rouwen als we van iets of iemand afscheid moeten nemen. Terwijl je in dit geval afscheid neemt van een leven dat je niet hebt geleid en van keuzes die je niet hebt gemaakt.
Je kunt ook zelf de bron van schuldgevoelens zijn, denk aan al die keren dat je wilde stoppen met roken, wilde afvallen, jezelf voornam meer sporten of meer tijd voor jezelf wilde hebben. Elk jaar begin je opnieuw met deze voornemens, die je uiteindelijk alleen maar een groot schuldgevoel opleveren, omdat het weer niet lukt. Ook kun je je erover schamen, omdat je bang bent in de ogen van anderen een zwak persoon te zijn. Het schuldgevoel geeft in deze situaties aan dat je jezelf in de steek laat. Maar het is niet een reden om jezelf op de kop te geven, want bepaalde veranderingen zijn heel moeilijk. Het heeft te maken met oude patronen die op een bepaalde manier een functie hebben in je leven. Je doet jezelf een groot plezier om bij deze veranderingen professionele steun te zoeken, zodat je er eerst achter kunt komen wat het veranderen zo moeilijk maakt.
Er is een verschil tussen schuldig zijn en je schuldig voelen. Bij een constructief schuldgevoel heb je daadwerkelijk iets nagelaten en ben je min of meer schuldig. Maar veel mensen voelen zich schuldig zonder dat er een geldige reden voor is. Dit soort schuldgevoelens zijn eerder destructief, want ze tasten je welzijn, je geluk en gevoel van eigenwaarde aan.
Opvoeders kunnen in hun poging om van hun kinderen sociaal aangepaste wezens te maken, hen al zeer jong schuldgevoelens opleggen.
De meeste ouders hebben verwachtingen van hun kinderen. Niet alleen ten aanzien van hun studie of partnerkeuze, maar ook wat voor soort mens ze zouden moeten zijn, bijvoorbeeld aardig, gehoorzaam, behulpzaam of eerlijk. Wanneer kinderen niet aan deze verwachtingen voldoen, zijn ouders vaak teleurgesteld of boos. Vervolgens voelen de kinderen zich schuldig. Hierdoor kun je al jong hebben besloten aan de ouderlijke verwachtingen te voldoen, omdat je er dan verzekerd van bent dat ze van je houden. Met dit besluit offer je mogelijk je eigen wensen en behoeften op.
Als er vroeger bij ons bezoek kwam, dan moest ik een tuttig jurkje aan. Ik was liever aan het voetballen of in het bos aan het spelen. Ik had mijn beschaafde jurkje aan en moest mij als een net meisje gedragen en mijn moeder helpen. Vervolgens moest ik netjes zitten en stil zijn, net als mijn moeder. De mannen waren aan het woord. Ik haatte het en voelde me tegelijkertijd schuldig, omdat ik niet wilde voldoen aan hun verwachtingen.
Schuld heeft een destructief effect, wanneer ze ervoor zorgt dat je je angstvallig aanpast aan anderen en niet opkomt voor je eigen behoeften en verlangens.
Schuldgevoelens kunnen je leven beheersen en je natuurlijke spontaniteit onderdrukken, waardoor je vervreemd raakt van jezelf. Het destructieve schuldgevoel werkt samen met de angst te falen, afgewezen of bekritiseerd te worden. Vaak speelt de behoefte aan perfectie een grote rol en wil je de perfecte moeder zijn, de perfecte partner, de perfecte vriend en de perfecte werknemer, om zo aan de ingebeelde verwachtingen te voldoen.
Op mijn twintigste werd ik moeder van een dochter. Ik was niet bereid om alleen maar moeder te zijn. Ik voelde mij voortdurend schuldig dat ik niet kon voldoen aan het ideale beeld van een moeder. Een moeder die altijd klaarstaat, die leeft voor het geluk van haar kinderen en zichzelf wegcijfert.
Wanneer je vindt dat je moet voldoen aan een ideaal zelfbeeld kun je jezelf de schuld geven dat je niet deugt, niet goed genoeg bent of tekortschiet. Alles wat je doet wordt door de stem van zelfkritiek negatief beoordeeld. Tegelijkertijd ben je bang dat de omgeving je ook negatief zal beoordelen en je afwijst. Al met al maakt dat het leven er niet makkelijker op.
Veel mensen zijn opgegroeid met een sterk arbeidsethos. Vooral kinderen die uit een boerenfamilie of een ondernemersgezin komen, krijgen de boodschap mee dat er dag en nacht werk is. Er zijn nauwelijks of geen vakanties. Genieten en ontspannen horen thuis in de categorie ‘ledigheid is des duivels oorkussen’. Het gevolg kan zijn dat je in je volwassen leven van alles moet en jezelf met een zelfgemaakte zweep opjaagt om te bewijzen dat je wel degelijk deugt.
Joop voelt zich oververantwoordelijk op het werk. Het gevolg is dat hij werk mee naar huis neemt of taken overneemt van anderen. Hij kan niet weigeren, want dan voelt hij zich schuldig. Hij is ook bang om anderen teleur te stellen. Van huis uit heeft hij meegekregen dat je er altijd voor een ander moet zijn, want dan ben je een goed mens.
Je kunt je over van alles en nog wat schuldig voelen.
Bijvoorbeeld dat je er niet voor iedereen kan zijn, dat jij geld hebt en anderen arm zijn, dat jij succesvol bent en je vrienden niet, dat jij een fijne relatie hebt en je beste vriend niet of dat je kinderen hebt en je vriendin met de grote kinderwens niet. Sommige mensen excuseren zich de hele dag voor alles wat ze beter hadden kunnen doen, voor dat wat ze hadden moeten weten en dat wat ze hebben nagelaten. Ze lopen op eieren, omdat ze nooit kunnen voldoen aan hun beeld van perfectie. Door deze levenshouding pijnig je jezelf ten onrechte en ligt zelfhaat op de loer.
Schuldgevoelens spelen een grote rol bij zelfmoord van een dierbare. Veel nabestaanden kampen met de grote vraag: Waarom heeft hij of zij zelfmoord gepleegd en waarom heb ik niets gemerkt? Ze beantwoorden deze vraag met wat ze hebben nagelaten en wat ze fout hebben gedaan. Ze vinden bijvoorbeeld dat ze te veel met andere dingen bezig waren of dat ze te weinig aandacht hadden voor die persoon. Het schuldgevoel is het gevolg en zelfverwijt ontstaat wanneer ze bedenken wat ze hadden kunnen doen om de zelfmoord te voorkomen. Deze schuldgevoelens bemoeilijken het verwerkingsproces. Het is belangrijk om uiteindelijk de schuldvraag los te laten, zodat het verlies kan worden verwerkt.
Vanuit het christelijke geloof is de mens schuldig vanaf de moederschoot. Volgens de christelijke leer is deze erfzonde het gevolg van de zondeval. In het Bijbelverhaal van de zondeval waren Adam en Eva de eerste paradijsbewoners. God verbood hun te eten van de boom van kennis van goed en kwaad. Maar de verleiding was te groot en zij aten een vrucht van de boom. Door deze zonde werd de gehele mensheid behept met een zondige natuur.
Wellicht vind je deze artikelen ook interessant:
Schuldgevoel wat moet ik ermee?
Waarom is het zo moeilijk om jezelf te zijn?
Heb je het idee dat je geleefd wordt door een voortdurende schuld- of schaamtegevoel?
Wordt het niet tijd om eindelijk eens te leven vanuit jezelf?
Heb je zin om op avontuur te gaan en jezelf beter te leren kennen?
Wil je meer zinvolheid ervaren in het leven?
Wil je een andere richting geven aan je leven?
Ik, Marja Postema, help je graag d.m.v. individuele coaching
Neem contact op via het contactformulier dan gaan we kijken wat voor jou de beste aanpak is.
OPLEIDING EMOTIONEEL MEESTERSCHAP
Voor iedereen die bezig wil zijn met bewustwording en persoonlijke ontwikkeling.
Voor iedereen die behoefte heeft aan verdieping, verheldering en aan het oplossen van hardnekkige patronen.
Voor iedereen die vat wil krijgen op verschillende vormen van conditionering en loyaliteit
De opleiding is geaccrediteerd door verschillende beroepsverenigingen.
Meld je aan via het contactformulier voor een gratis intake/kennismakingsgesprek
Woon je te ver weg maar wil je hier toch mee aan de slag?
Online cursus Ontspannen jezelf zijn.
Ik leer je allerlei beelden en ideeën over jezelf, die niet bijdragen aan jouw levensgeluk, los te laten. Ik biedt je een stappenplan aan waar ik al meer dan 20 jaar mee werk en wat zijn effectiviteit heeft bewezen.
Lees meer over de online cursus Ontspannen jezelf zijn
