Elk kind heeft emotionele basisbehoeften, die vervuld moeten worden, om zich te kunnen ontwikkelen tot een gezonde, evenwichtige volwassene. Het gaat om veiligheid, geborgenheid, autonomie en verbinding. Wanneer er in de kindertijd niet voldoende aan deze behoeften werd voldaan, heeft dat gevolgen gehad in je functioneren als volwassene.
In de basis van Maslow’s piramide van menselijke behoeften, liggen primaire levensbehoeften zoals eten, drinken, zuurstof en slaap. Zonder deze basisbehoeften heeft een mens geen bestaanszekerheid. Maar er is meer: een mens heeft ook een omgeving nodig waarin hij zich veilig en beschermd voelt. Kinderen hebben behoefte aan emotionele veiligheid om zich te kunnen uiten en de wereld te ontdekken. Een kind kan zich niet emotioneel gezond ontwikkelen zonder koesterende relaties.
Veiligheid en geborgenheid in de kindertijd
Veel mensen denken dat ze een veilige jeugd hebben gehad omdat ze niet zijn geslagen, mishandeld of misbruikt. Dat is begrijpelijk omdat dit een duidelijk beeld is van onveiligheid. Deze vormen van onveiligheid heb ik beschreven in het artikel over disfunctionele gezinnen.
In dit artikel heb ik het over emotionele veiligheid en onveiligheid. (Waar hij staat kan ook zij staan)
Het gevoel van veiligheid bij kinderen is sterk afhankelijk van de relatie met hun ouders. Als ouders een gevoel van geborgenheid kunnen bieden — door zorg, liefde, aandacht en steun — ontstaat er een algeheel gevoel van veiligheid. Een kind dat zich veilig voelt, is in staat om een hechte relatie aan te gaan, want het heeft vertrouwen in mensen. Door dat vertrouwen kan het een beroep doen op mensen als er iets is. Dit vormt de basis voor gezonde relaties later in het leven. Wanneer een kind zich niet veilig voelt, gaat het op een andere manier ‘communiceren’, om te laten merken dat het met iets zit, of zich niet fijn voelt. Het trekt zich terug of het wordt lastig en maakt ruzie.
Opgroeien in vertrouwen
Als een baby zich gekoesterd voelt en kan vertrouwen op de warmte en geborgenheid van zijn ouders of andere verzorgers, wordt het nieuwsgierig naar zijn omgeving. De omgeving waarin kinderen leven wordt hun wereldbeeld. Een begrijpelijke wereld is een wereld waarin het kind zich veilig kan voelen om te gaan ontdekken. Wanneer de wereld verwarrend, onvoorspelbaar of chaotisch is en het kind hier geen uitleg over krijgt, trekt het kind zich terug en kan het prikkelbaar en overspannen worden. Vertrouwen ontstaat ook als het leven voorspelbaar is, zodat het kind zeker weet dat het bijvoorbeeld op vaste tijden eten krijgt. Een kind wil weten waar het aan toe is, wat kan en niet kan, wat mag en niet mag in dit gezin. Daarom is herhaling en structuur in de dag belangrijk. Zo leren ze de wereld begrijpen en voelen ze zich veilig.
Veiligheid ontstaat wanneer het kinderen erop kan vertrouwen dat de signalen die het geeft, worden opgepikt en begrepen door de opvoeders.
Opgroeien in een liefdevolle omgeving
Kinderen hebben liefde en geborgenheid nodig om zich gezien en gehoord te voelen. Wanneer een kind bij de ouders terechtkan en er een emotionele verbinding is, al was het maar om zijn blijdschap te delen, kan het zich veilig ontwikkelen. In een liefdevolle omgeving is er een emotionele verbinding tussen mensen. Een emotionele verbinding betekent dat er een uitwisseling van gevoelens en gedachten is. Ieder mens kan in een veilige omgeving zichzelf makkelijker kenbaar maken om gehoord, gezien en bevestigd te worden. Voor jonge kinderen is fysiek contact hierbij essentieel. Liefdevol vasthouden helpt hen ontspannen, terwijl gespannen aanraking juist angst kan veroorzaken.
Opgroeien in een gevoelswereld
Veel mensen zijn het vergeten, maar we zijn een emotioneel wezen. Emoties zijn een natuurlijk onderdeel van ons zijn. We voelen, ook al denken we van niet. We voelen wanneer we ons op ons gemak voelen en wanneer we gespannen zijn. Dat begint vanaf het moment dat we geboren worden. Een baby communiceert door middel van zijn emoties. Het maakt luid en duidelijk hoe het zich voelt. Maar het heeft wel een bevestiging nodig, dat het gehoord en gezien wordt en dat het OK is dat het zich kenbaar maakt. Wanneer ouders hier negatief of niet op reageren, gaat een kind zich op den duur niet meer spontaan uiten.
Kinderen leven vanuit gevoel en emoties. Het cognitieve brein ontwikkelt zich pas later. Maar ze hebben nog geen taal voor hun gevoelens. Om hun gevoelens te begrijpen, hebben ze het nodig dat ouders goed luisteren en helpen uit te zoeken wat er precies in hen leeft. Ze zijn afhankelijk van het vermogen van hun ouders om hun gevoelens woorden te geven. Op deze manier leren ze taal te geven aan hun emoties. Daar is rust en tijd voor nodig. Het is zoeken naar de juiste woorden voor gevoelens. De ervaring dat er naar je geluisterd wordt en dat iemand moeite doet om je te begrijpen is niet gebonden aan een leeftijd, maar begint wel in de kindertijd.
Als een kind zich niet durft te uiten, dan kiest het er eerder voor om zich terug te trekken of boos te worden. Het laatste is eigenlijk een teken van frustratie, zelf-afwijzing en boosheid dat het niet kan laten zien wat er in hem leeft. Een kind dat zich veilig voelt, vertelt, als het de leeftijd heeft dat het praten kan, aan zijn ouders wanneer het vervelende dingen meemaakt; een afwijzing van een vriendje, een leerkracht die boos is geweest of wanneer het gepest is. Een kind dat zich niet veilig genoeg voelt om ervaringen te delen, houdt dit voor zich.
Een opgroeiend kind dat niet het vermogen heeft om gevoelens te uiten en niet leert emoties van anderen te begrijpen, wordt onzeker en raakt in verwarring over sociale omgangsvormen. Het weet niet wanneer een kindje met hem wil spelen en wanneer juist niet. Het dringt zich misschien te veel op, is te intiem of komt met, voor anderen, vreemde reacties. Het raakt door de afwijzende reacties gekwetst en onzeker. Zijn enige optie is dan zich terugtrekken of proberen om erboven te staan door agressief en stoer gedrag te vertonen.
Vrijheid om zichzelf te ontdekken – Mogen zijn wie je bent
Kinderen willen hun eigen mogelijkheden ontdekken en hebben daar een veilige basis voor nodig. Dit helpt hen een gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen op te bouwen. Maar het moet zich wel veilig voelen, dat dit door de ouders wordt gestimuleerd en aangemoedigd.
Kinderen moeten het gevoel krijgen dat hun gedachten en gevoelens er mogen zijn. Dat het mag zijn wie het is, betekent dat alles wat het kind voelt, denkt en wil, er mag zijn. Daar hebben ze hulp bij nodig om te kunnen verwoorden wat ze denken, voelen en verlangen. Korte, zogenaamde geruststellende opmerkingen als, “Je hoeft je geen zorgen te maken”, “Je hoeft niet bang te zijn”, “Denk er maar niet meer aan”, bewerkstelligen het tegenovergestelde. Ze geven het kind geen ruimte om te delen wat hem bezighoudt. Hij krijgt het gevoel dat ouders niet willen horen wat hij voelt of denkt. Het afwijzen of negeren hiervan, kan leiden tot een gevoel van onveiligheid en onzekerheid.
Autonomie en verbinding zijn de twee belangrijkste basisbehoeften.
Mogen zijn wie je bent leidt tot een autonome persoonlijkheid. Wanneer er als kind geen ruimte was om, hoe klein je ook was, zelf te mogen bepalen, wat je eet, wat je voor kleren aan wilt, wat voor speelgoed je wilt, wat je wilt doen, dan was er onvoldoende ruimte om je eigen identiteit te ontwikkelen. Onbewust concludeer je als kind dat het geen veilige optie is om jezelf te laten zien. Deze onvervulde basisbehoefte kan doorwerken in je volwassen leven, doordat je je bijvoorbeeld schuldig voelt als je iets anders wilt doen dan je partner of collega. Misschien durf je niet je eigen keuzes te maken en heb je geleerd je te voegen naar de wensen van anderen. Of je hebt geen idee wat je zelf wilt, omdat dat niet is ontwikkeld.
Een kind geruststellen
Wanneer ouders de tijd nemen om te luisteren, geen oordeel hebben en de gevoelens en gedachten van het kind niet willen wegnemen, maar het juist helpen om duidelijk te maken wat er in hem leeft, kan het kind zijn hart luchten. De ervaring dat er naar je geluisterd wordt, zonder oordeel en dat je je begrepen voelt, is voor iedereen geruststellend.
Iedere leeftijdsgroep heeft last van bepaalde angsten. Baby’s en peuters zijn heel gevoelig voor de sfeer. Zij voelen wanneer er spanning is. Dat maakt hen angstig. Kinderen van de basisschoolleeftijd pikken dingen op van het nieuws, terwijl ze dit nog niet goed begrijpen. Daardoor gaat hun fantasie op de loop en gaan ze zich zorgen maken.
Hoezeer je je kinderen ook geruststelt, hun gevoel van veiligheid hangt voor een groot deel af van de manier waarop je zelf als ouder tegen de wereld aan kijkt. Kinderen voelen het wanneer ouders zelf angstig en onzeker zijn. Als een ouder dit ontkent raken kinderen verward en onzeker over hun waarnemingsvermogen.
Een kind dat heel gevoelig is en snel angstig wordt, heeft voortdurende geruststelling nodig en een gelegenheid om gevoelens te uiten. Wanneer dat niet lukt kan het door spanning, buikpijn of andere lichamelijke klachten krijgen. Als kinderen onder spanning staan, gedragen ze zich ongedurig of ze gaan over tot een hulpeloze passiviteit. Omdat kleine kinderen geneigd zijn alles op zichzelf te betrekken kunnen ze denken dat ze slecht zijn. Het is zinloos wanneer en ouder zegt dat het geen reden heeft om zich zo te voelen of, nog erger, dat het zich niet moet aanstellen. Het beste wat een ouder kan doen is goed luisteren, medeleven tonen en samen op zoek gaan naar een manier om deze gevoelens los te kunnen laten, zoals activiteiten waar het kind plezier in heeft.
Opgroeien in onveiligheid
Wanneer je als kind je vrij kon uiten en je emoties werden gezien, gehoord en bevestigd, dan kun je stellen dat je in veiligheid bent opgegroeid. Wanneer je je inhield, je aanpaste, je je groter voordeed of je terugtrok, dan kun je stellen dat je je niet veilig genoeg voelde om je te uiten. Veel mensen zijn, in die zin, opgegroeid in onveiligheid. Niet omdat ouders bewust een onveilige situatie creëerden, maar omdat ze te druk waren, zorgen hadden, last hadden van psychische problemen, een slechte relatie hadden of zelf emotioneel niet zijn ontwikkeld.
Ook al heb je dit als normaal ervaren, omdat je niet anders wist en je totaal afhankelijk was, kinderen hebben nu eenmaal liefde en veiligheid nodig om zich emotioneel en sociaal te kunnen ontwikkelen. Bij een veilige ontwikkeling krijgt een kind een goed gevoel van eigenwaarde, vertrouwen in anderen en zelfvertrouwen. Het helpt je later als volwassene om bevredigende relaties aan te gaan en te vertrouwen te hebben in je mogelijkheden.
Opgroeien zonder emotionele veiligheid is een vorm van emotionele verwaarlozing
Wanneer je onvoldoende veiligheid, geborgenheid en liefde hebt ervaren, is je emotionele ontwikkeling gestagneerd. Dit kan tot gevolg hebben dat je een negatief zelfbeeld hebt, weinig zelfvertrouwen en weinig vertrouwen in anderen. Het is een vorm van emotionele verwaarlozing, wat tot gevolg heeft dat een kind concludeert dat het niet de moeite waard is, dat het niet iemand is om van te houden, dat het zichzelf moet redden en dat het niet kan vertrouwen op steun van anderen. Deze denkbeelden zijn onbewust ontstaan en draag je met je mee in je volwassen leven. Vaak is dat onbewust.
Gevolgen van een onveilige kindertijd
Een onvervulde basisbehoefte zorgt voor noodoplossingen
Als er in de kindertijd niet voldoende liefde, geborgenheid en bevestiging was, leer je om deze leegte op andere manieren op te vullen, bijvoorbeeld door te streven naar perfectie, of door jezelf voortdurend aan te passen aan de verwachtingen van anderen. We zijn creatief in het proberen oplossen van een gebrek aan eigenwaarde, zelfvertrouwen en een gebrek aan vertrouwen in anderen, door overcompenseren (perfectionisme), vermijding of aanpassing aan de wensen van anderen. Sommige mensen zijn hierin een ware kameleon. Het kan ook leiden tot een sterk afhankelijkheidsgevoel en behoefte aan voortdurende bevestiging. Daardoor zoek je in vriendschap en relaties naar sterke mensen die jou leiden. Het zijn allemaal noodoplossingen, die op lange termijn vaak niet werken, en die je kunnen belemmeren in je persoonlijke ontwikkeling en relaties.
De mate van liefde en geborgenheid in de kindertijd beïnvloedt je huidige relaties.
Wanneer de basisbehoeften in de kindertijd niet of onvoldoende worden vervuld, kan dit later in het volwassen leven tot problemen leiden. Je kunt bijvoorbeeld moeite hebben om relaties aan te gaan of te onderhouden. Je kunt afhankelijk zijn van anderen voor je eigenwaarde, of juist intieme relaties vermijden uit angst voor afwijzing.
Wanneer je als kind er niet op kon rekenen dat je ouders emotioneel beschikbaar waren, ontwikkel je een wantrouwen of mensen wel echte interesse in je hebben. Het is lastig om je kwetsbaarheid te laten zien, als je moeite hebt om mensen te vertrouwen. Dat kan een spelbreker zijn in een beginnende relatie of vriendschap. Je kunt zelfs geneigd zijn aangetrokken te worden door mensen die juist niet emotioneel beschikbaar zijn, omdat dit bekend terrein is.
Te weinig veiligheid hebben ervaren als kind, kan ervoor gezorgd hebben dat je niet alleen kan zijn, ook al levert de relatie je geen gezonde emotionele verbinding op. Maar het kan er ook voor gezorgd hebben dat je juist een intieme relatie en mogelijk ook vriendschapsrelaties uit de weg gaat, omdat het te veel angst aanjaagt. Daarmee vermijd je intimiteit en kwetsbaarheid. Het niet aangaan kan veiliger voelen, dan de kans om afgewezen te worden. Je kunt angstig zijn om jezelf helemaal te geven, omdat je ervan uit gaat dat de ander je op een gegeven moment toch in de steek laat. Maar je kunt ook de rol van helper/redder op je nemen, dan ben je altijd in controle en is de ander afhankelijk van jou. Welke strategie je ook hebt gekozen, je doet jezelf ermee tekort en ontneemt je de liefde en vriendschap die ergens op je wacht.
Vragen om bij stil te staan:
- Kreeg je als kind voldoende emotionele steun en ruimte om je gevoelens te uiten? Hoe beïnvloedt dit je volwassen relaties?
- Vind je het moeilijk om jezelf volledig te laten zien in relaties? Waar denk je dat deze onzekerheid vandaan komt?
- Wat was de rol van voorspelbaarheid en structuur in je kindertijd? Hoe heeft dit je behoefte aan controle of vertrouwen in het leven beïnvloed?
- Heb je de neiging om relaties aan te gaan met mensen die niet emotioneel beschikbaar zijn? Hoe denk je dat dit samenhangt met je opvoeding?
- In hoeverre voel je je veilig in je huidige relaties? Waar komt dat gevoel vandaan?
- Heb je als volwassene geleerd je eigen keuzes te maken, of pas je je vaak aan, aan de wensen van anderen? Wat doet dit met je gevoel van autonomie?
- Op welke manier beïnvloeden oude patronen vanuit je kindertijd je huidige zelfbeeld en eigenwaarde?
Op weg naar heelheid
Hoewel de schade uit de kindertijd niet ongedaan kan worden gemaakt, is het mogelijk om, als volwassene, nieuwe keuzes te maken en oude patronen los te laten. Het begint met bewustwording: begrijpen hoe de onvervulde basisbehoeften je gedrag en relaties beïnvloeden. Het is een proces, die je de mogelijkheid biedt om te groeien in autonomie, zelfliefde en het opbouwen van gezonde relaties.
Je kunt leren open te staan voor mensen die werkelijk interesse in je hebben, je kunt leren jezelf met je gevoelens te laten zien en je kunt leren om meer inzicht te krijgen in je eigen behoeften, om je autonomie te ontwikkelen.
Het maakt niet uit hoe oud je bent, je kunt leren om je eigen keuzes te maken, je eigenheid te ontdekken en emotioneel verbinding te maken met anderen.
Wil je loskomen van beperkende patronen en ontdekken wie je nog meer bent?
Ik, Marja Postema, help je graag.
Meld je aan via het contactformulier voor een gratis intake/kennismakingsgesprek
Ben je al even bezig is met bewustwording en je persoonlijke ontwikkeling?
Heb je behoefte aan verdieping, verheldering en aan het oplossen van hardnekkige patronen?
Heb je behoefte aan een persoonlijke en professionele ontwikkeling?
GEACCREDITEERDE OPLEIDING EMOTIONEEL MEESTERSCHAP
Lees meer over deze opleiding
Woon je te ver weg, maar wil je hier wel mee aan de slag gaan?
Of wil je liever in je eigen tempo online leren om meer jezelf te zijn?
Dan is de onlinecursus Ontspannen jezelf zijn wellicht iets voor jou
