Schaamte in al haar facetten
Schaamte en schuld zijn sociale emoties; ze spelen zich af in relatie tot anderen. Deze emoties zorgen ervoor dat we ons gedrag op elkaar afstemmen en dat we ons houden aan de normen en waarden van de groep waarvan we deel uitmaken. Niemand vindt het prettig om zich te schamen of zich schuldig te voelen, want het geeft het gevoel dat je iets verkeerd hebt gedaan of dat je niet goed genoeg bent.
Het verschil tussen schaamte en schuld
Schaamte en schuld worden vaak met elkaar verward, maar er is een essentieel verschil tussen deze emoties. Je voelt je schuldig wanneer je iets hebt nagelaten of een ander iets hebt aangedaan. Je schaamt je wanneer je gedrag niet voldoet aan de verwachtingen van anderen of die van jezelf.
Schaamte ontstaat meestal in de aanwezigheid van anderen. Stel dat je tijdens een lunch met collega’s je broodje met de hand eet, terwijl de rest keurig met mes en vork eet. Op het moment dat je dit beseft, word je rood van schaamte en heb je de neiging jezelf te verbergen. Wanneer je je schaamt, wil je het liefst onzichtbaar zijn. Vervolgens ontstaat de angst dat anderen je vreemd, dom of onbekwaam vinden en je zullen afwijzen.
Schuldgevoel kan daarentegen ook los van anderen ontstaan. Dit gevoel speelt vaak op als je je realiseert dat je iemand teleurstelt of tekortdoet. Je kunt je bijvoorbeeld schuldig voelen, omdat je te weinig tijd besteedt aan je kind(eren) of partner, te veel werkt, eet of drinkt, je familie te weinig bezoekt, te veel geld uitgeeft of te vaak met jezelf bezig bent. Schuld heeft een gewetensfunctie en helpt voorkomen dat je jezelf en anderen onheus behandelt.
Veel Aziatische landen kennen een zogenaamde schaamtecultuur, waarin het publieke imago van groot belang is. Schaamte is daar verbonden met de angst voor gezichtsverlies. Dit staat tegenover de schuldcultuur van Westerse samenlevingen, waar schuld en zonde een grote rol spelen onder invloed van het christendom. Wanneer je zondigt tegen de regels, is schuldgevoel het gevolg.
Uitdrukkingen over schaamte
- Hij schaamt zich de ogen uit het hoofd.
- Door de grond zakken van schaamte.
- Je gezicht verliezen.
- Met schaamrood op de kaken.
- Bij gebrek aan brood, is de schaamte dood.
- Zij kan van armoede haar schaamte niet bedekken.
Het constructieve aspect van schaamte
Schaamte heeft een sociale functie en ontstaat in de kindertijd. Kinderen leren wat hoort en niet hoort, wat mag en niet mag. Dit helpt hen zich te conformeren aan de normen en waarden van de groep waartoe ze behoren. Naast autonomie heeft ieder mens de behoefte om ergens bij te horen.
Tijdens de puberteit wordt deze behoefte nog sterker. Als in een vriendengroep merkkleding de norm is, kunnen kinderen zich schamen als ze goedkopere kleding dragen. Dit vormt een lastig dilemma voor minder draagkrachtige ouders.
Ook binnen school kan schaamte een grote rol spelen.
Jeanne, een gymnasiumleerling, hield meer van romantische boeken dan van Griekse filosofie. Haar moeder besprak dit tijdens een ouderavond met een leraar. De volgende dag vertelde deze leraar erover in de klas. Haar klasgenoten lachten haar uit, en Jeanne wilde door de grond zakken van schaamte.
In onze individualistische samenleving trekken mensen zich minder aan van wat anderen vinden. Toch blijft sociale druk in kleine gemeenschappen en organisaties groot. Zo kun je je in een zakelijke omgeving enorm schamen als je huilt of in een spijkerbroek verschijnt terwijl iedereen een pak draagt. Wanneer je je hier niet in overeenstemming met de groep gedraagt, kun je worden uitgestoten of in achting dalen. Schaamte laat zien dat je het erg vindt af te wijken van de norm, en helpt zo afwijzing te voorkomen.
Het destructieve aspect van schaamte
Schaamte wordt destructief wanneer het je belemmert om jezelf te zijn. Het kan zich manifesteren als een interne kritische stem die je voortdurend vertelt dat je moet aanpassen. Zo kun je je schamen voor je onzekerheid, prikkelbaarheid of behoefte aan aandacht. Dit impliceert dat je moet voldoen aan een bepaald ideaalbeeld: iemand die zelfverzekerd, geduldig of onafhankelijk is. Schaamte kan zo ver gaan, dat je je eigen levendigheid en spontaniteit afwijst en niet mag uiten wat je denkt en voelt.
Schaamte kan zo ver gaan dat je je eigen spontaniteit onderdrukt en niet durft te uiten wat je denkt en voelt. Anja van Servellen beschrijft dit treffend in De weeën van de macht:
“Een baby is van nature levendig en ervaart lust en onlust rond alle primaire levensfuncties. Een baby geniet van zijn eigen geluid, eet, poept en piest zonder gêne. Met de opvoeding beginnen de begrenzingen: onze cultuur, onze familietradities en gezinssituaties stellen paal en perk aan het kind. Een kind ontwikkelt schaamte en angst voor de eigen levendigheid omdat het voelt dat het daarmee zijn opvoeders in verlegenheid brengt.”
Schaamte speelt ook een grote rol bij uiterlijk. Vooral vrouwen krijgen door de media het idee dat ze niet mooi genoeg zijn. In de puberteit is het normaal onzeker te zijn over je lichaam, maar dit zou een fase moeten zijn die je uiteindelijk achter je laat.
Als puber schaamde ik me voor mijn te grote neus en mijn gebit, want als ik lachte, kwam mijn tandvlees bloot te liggen. Dus in een gesprek hield ik een vinger op mijn neus en bij het lachen deed ik mijn hand voor de mond. Ik had het er maar druk mee.
De schaamte voor het uiterlijk of voor een bepaalde eigenschap heeft vaak te maken met een diepe onzekerheid, gebrek aan zelfvertrouwen en angst voor kritiek of afwijzing.
Angst en schaamte vormen een dodelijke combinatie
Angst kan ervoor zorgen dat je je voortdurend excuseert, alsof je je schaamt voor je eigen bestaan. Door deze angst ben je zo bezig met de buitenwereld dat je voorbijgaat aan je eigen behoeften. De cosmetische industrie profiteert hiervan, zelfs de schaamlippen zouden zich, volgens sommigen, moeten schamen.
Schaamte isoleert. Het kan ervoor zorgen dat je oogcontact vermijdt of bepaalde mensen niet onder ogen durft te komen. Ook kan het leiden tot het ontwijken van onderwerpen die pijnlijk zijn, zoals financiële, relationele, seksuele of verslavingsproblemen.
Onze opvoeding en cultuur bepalen grotendeels hoe schaamtevol we opgroeien. In omgevingen met strenge sociale normen speelt schaamte een grotere rol. Daarnaast beïnvloedt karakter dit proces: de één trekt zich niets aan van sociale verwachtingen, terwijl de ander zich angstvallig aanpast.
Schaamteloosheid
Sommige mensen zijn schaamteloos in hun gedrag of kledingkeuze. Dit kan als onfatsoenlijk of grensoverschrijdend worden ervaren, maar roept soms ook bewondering op. Zij zoeken, net als pubers, de grenzen van wat gepast is op. Naast reacties van afkeur zullen er ook stiekem bewonderaars zijn.
Je plaatsvervangende schaamte
Soms kun je je schamen voor het gedrag van anderen, bijvoorbeeld wanneer landgenoten zich onbeschoft gedragen op vakantie. Je voelt de schaamte alsof je zelf iets verkeerds hebt gedaan.
Overmatige schaamte
Iemand die overmatig schaamtevol is, kan zich overal over schamen: uiterlijk, manier van praten, werk, of zelfs het interieur van zijn huis. Dit kan voortkomen uit een diepgeworteld gevoel van minderwaardigheid.
Wanneer schaamte zo verankerd is dat het je belemmert jezelf te zijn, is het destructief. Inzicht in de oorsprong van deze gevoelens kan helpen de angst te ontmantelen en oude patronen te doorbreken.
Het is belangrijk te onderzoeken wanneer en hoe deze overweldigende schaamte is ontstaan. Aan welke ideaalbeelden, normen en waarden moest je voldoen? De angst voor afwijzing en kritiek zijn meestal kinderangsten. Blijkbaar heb je al jong de conclusie getrokken dat je aan bepaalde verwachtingen moet voldoen of heb je al jong een totale afwijzing ervaren. Je bent nu niet meer afhankelijk van je ouders. Je mag voor jezelf kiezen. Je mag je hart volgen, je mening geven en je gevoelens uiten. Je mag zijn zoals je bent.
8 tips om met schaamte om te gaan
Schaamte komt voort uit sociale angst: ‘wat zullen ze wel niet van mij denken?!’ Met de behoefte geaccepteerd te worden, wil je voorkomen dat je iets doet waardoor je wordt afgewezen. De volgende tips kunnen je helpen de schaamte los te laten:
- Druk het gevoel niet weg; erken het en het zal makkelijker verdwijnen.
- Maak het niet groter dan het is, dus blaas het niet op. Het is een incident en het zegt verder niets over jouw capaciteiten of persoonlijkheid.
- Benoem het en laat het los: dat was stom, dat had ik anders kunnen doen, maar niets ernstigs.
- Accepteer dat je niet perfect bent. Stomme dingen doen mag, kan iedereen overkomen.
- Lach erom, maak er een grapje over of ga lekker overdrijven.
- Sta jezelf toe om knullig te zijn.
- Ga niet voor anderen denken, want je kunt hun gedachten niet lezen.
- Besef dat iedereen weleens iets ongemakkelijks meemaakt.
Wordt het niet tijd om eindelijk eens te leven vanuit een positief zelfbeeld?
Door je familiegeschiedenis te onderzoeken, kun je helder krijgen welke loyaliteiten je belemmeren om jezelf te zijn. Als je wilt begrijpen waarom je steeds in dezelfde ongelukkige patronen terechtkomt, is het zinvol je te verdiepen in het verleden om je te bevrijden van oude loyaliteiten.
Ik, Marja Postema, help je graag d.m.v. individuele coaching
Neem contact op via het contactformulier dan gaan we kijken wat voor jou de beste aanpak is.
OPLEIDING EMOTIONEEL MEESTERSCHAP
Voor iedereen die bezig wil zijn met bewustwording en persoonlijke ontwikkeling.
Voor iedereen die behoefte heeft aan verdieping, verheldering en aan het oplossen van hardnekkige patronen.
Voor iedereen die vat wil krijgen op verschillende vormen van conditionering en loyaliteit
De opleiding is geaccrediteerd door verschillende beroepsverenigingen.
Meld je aan via het contactformulier voor een gratis intake/kennismakingsgesprek
Woon je te ver weg, maar wil je hier toch mee aan de slag?
Online cursus Ontspannen jezelf zijn.
Ik leer je allerlei beelden en ideeën over jezelf, die niet bijdragen aan jouw levensgeluk, los te laten. Ik bied je een stappenplan aan waar ik al meer dan 20 jaar mee werk en wat zijn effectiviteit heeft bewezen.
Lees meer over de online cursus Ontspannen jezelf zijn
