De negatieve en positieve effecten op je psychologische ontwikkeling
Heb jij als kind de ouderrol op je genomen?
Parentificatie betekent dat een kind de rol van ouder op zich neemt in situaties waarin de ouder(s) dat zelf niet kunnen of willen. Het gezin is uit balans geraakt door bijvoorbeeld ziekte, psychische problemen, relatieproblemen, een scheiding, het overlijden van een dierbare of migratie. Op de een of andere manier lukt het niet om het evenwicht te herstellen, vaak door een gebrek aan een sociaal netwerk, het weigeren van hulp, onvoldoende opvoedkundige vaardigheden of een ineffectieve manier van omgaan met stress (coping stijl).
Over kinderen van ouder(s) met psychische problemen
Over kinderen van ouder(s) met psychische problemen (KOPP-kinderen) heb ik een apart artikel geschreven. Ouders met psychische klachten gaan niet altijd naar de huisarts, omdat ze zich schamen of hun klachten bagatelliseren. Toch is het door hun emotionele en onvoorspelbare gedrag vaak duidelijk dat er iets mis is. Hoe verwarrend is het voor een kind wanneer problematisch gedrag als normaal wordt gezien?
Het kind zorgt voor de ouder in plaats van andersom. Dat zorgen kan praktisch zijn, zoals boodschappen doen of koken, maar het kan ook gaan om emotionele steun: het kind vervult de emotionele behoeften van de ouder.
Kinderen zijn diep loyaal en houden onvoorwaardelijk van hun ouders, naast het feit dat ze volledig van hen afhankelijk zijn. Natuurlijk willen ze dat hun ouder(s) gelukkig zijn, om beide redenen.
Kinderen die een sterk vermogen hebben om aan te voelen hoe het emotioneel met zijn ouders gaat en aanvoelen wat ouders nodig hebben, geven gemakkelijk hun liefde. Terwijl dit niet hun taak en plaats in het gezin is. Dat zal heel verwarrend zijn, want het kind heeft zelf een primaire behoefte aan liefde, geborgenheid en steun om emotioneel te kunnen groeien. Wanneer daar geen ruimte voor is, en de relatie tussen ouders niet stabiel is, gaat het helpen.
Praktische tegenover emotionele ondersteuning
Bij praktische ondersteuning neemt het kind huishoudelijke taken op zich, zoals boodschappen doen, koken, de was doen en het huis schoonmaken. Het helpen bij het aankleden, voeden en naar school brengen van jongere broertjes of zusjes kun je ook als praktisch zien, maar daar speelt vaak een grotere verantwoordelijkheid mee, evenals een emotionele zorg voor de kleintjes.
Emotionele ondersteuning betekent dat het kind aandacht geeft aan de problemen van de ouder(s) en soms ook aan die van de jongere kinderen. Wanneer een ouder al zijn of haar zorgen, angsten en problemen met het kind deelt, kan dat erg belastend zijn. Een kind kan immers niet op volwassen niveau begrijpen en meedenken. Problemen horen die het niet kan bevatten, kan overweldigend zijn. Het kind voelt zich hulpeloos en machteloos en kan bang worden dat de ouder niet meer voor het gezin kan zorgen. Omdat het zelf nog afhankelijk is van de ouder, veroorzaakt dit veel stress en een gevoel van onveiligheid.
Een kind dat voor een van zijn ouders zorgt, wordt als het ware de ouder van zijn ouder. Het fungeert als vertrouweling, gezelschap, troost en bron van intimiteit. Moeders kunnen een emotioneel beroep doen op een van hun kinderen wanneer de vader emotioneel of letterlijk afwezig is.
Wanneer parentificatie plaatsvindt tussen een moeder en zoon of tussen een vader en dochter, ontstaat er een partnerachtig contact. Dat contact kan nog sterker worden als een van de ouders door scheiding of overlijden uit beeld verdwijnt.
Meehelpen tegenover geen kind meer kunnen zijn
Het is een belangrijk onderdeel van de opvoeding dat kinderen leren verantwoordelijkheid te dragen en het gevoel krijgen dat ze een waardevol lid van het gezin zijn. Door taakjes te krijgen die passen bij hun leeftijd, leren ze wat verantwoordelijkheid inhoudt en ervaren ze dat ze ertoe doen binnen het gezin. Ze leren rekening te houden met anderen, ontdekken dat ze kunnen helpen en dat het leven niet alleen om henzelf draait. Voor dit soort hulp krijgen ze waardering, en het blijft een klein onderdeel van hun leven. De ouders blijven in hun volwassen ouderrol: zij dragen zorg voor de emotionele en fysieke behoeften van hun kinderen.
Elk kind gaat anders met een stressvolle gezinssituatie om
Het ene kind raakt in paniek, terwijl een ander de situatie juist proactief aanpakt. Leeftijd speelt daarbij uiteraard een rol, evenals de plaats in het gezin. Vaak zijn het de oudste kinderen die de verantwoordelijkheid op zich nemen, omdat zij over de nodige vaardigheden beschikken.
Maar ook karaktereigenschappen, zoals introversie of extraversie, het zelfvertrouwen, de intelligentie en de sociale vaardigheden van het kind bepalen in hoeverre het de situatie kan begrijpen, inschatten en hulp uit de omgeving kan inschakelen.
Het zijn vaak de oudste kinderen en meisjes die geparentificeerd zijn. Van meisjes wordt vaak eerder verwacht dan van jongens dat ze huishoudelijke taken en zorgtaken voor de kleine kinderen, op zich nemen.
Parentificatie: jezelf opofferen
Bij parentificatie draait het niet om de ontwikkeling van het kind, maar om de behoeften van de ouder(s). Kinderen doen taken die niet passen bij hun leeftijd of mogelijkheden. Ze leren dat ze voor anderen moeten zorgen en dat hun eigen behoeften en gevoelens er niet toe doen. Op die manier worden grenzen overschreden.
Het helpende gedrag van het kind wordt vaak versterkt door de waardering van ouders of mensen in de omgeving. Het kind krijgt te horen hoe goed het dit doet en hoe liefdevol en zorgzaam het is. Dit moeder-Theresagedrag wordt positief bekrachtigd, zowel verbaal als non-verbaal.
Wanneer een kind weinig of niet met leeftijdsgenoten kan spelen, raakt het vervreemd van zichzelf en van zijn eigen kinderlijke behoeften. Uiteindelijk geeft het zijn identiteit op om te voldoen aan de verwachtingen en behoeften van de ouder. Dat leidt later vaak tot de grote levensvraag: Wie ben ik eigenlijk?
Mogelijke positieve gevolgen van parentificatie
Door de verantwoordelijke rol die ze op zich nemen, krijgen kinderen meer zelfvertrouwen, eigenwaarde en een gevoel van betekenis. Ze voelen zich belangrijk en gewaardeerd in de zorg voor anderen. Ze leren zich af te stemmen op de behoeften van anderen en ervaren dat volwassenen vertrouwen hebben in hun kunnen.
Proactief gedrag helpt gevoelens van hulpeloosheid en machteloosheid te voorkomen. Kinderen leren omgaan met stressvolle situaties in het gezin en ontdekken dat het leven niet altijd vanzelf gaat. Ze ontwikkelen een sterke gevoeligheid voor het leed en de behoeften van anderen, waardoor ze snel geneigd zijn om te helpen. Niet zelden maken ze daar later hun beroep van.
Parentificatie kan een positieve ervaring zijn, zolang rekening wordt gehouden met de leeftijd en mogelijkheden van het kind. Het kind moet voldoende ruimte krijgen om dingen te doen die bij zijn of haar leeftijd passen, en het beroep dat erop wordt gedaan moet tijdelijk zijn. Het is de verantwoordelijkheid van de ouders om ervoor te zorgen dat hun kinderen zich gezond kunnen ontwikkelen en genoeg kind kunnen zijn.
Volwassenen die als kind geparentificeerd waren, hebben geleerd dat het leven niet vanzelf gaat. Ze kunnen omgaan met stressvolle situaties, beschikken over sterke sociale en empathische vaardigheden en weten hoe ze anderen kunnen steunen. Vaak maken ze van deze kwaliteiten hun beroep.
Mogelijke negatieve gevolgen van parentificatie
Complexe, belastende en disfunctionele gezinssituaties zorgen voor stress en onveiligheid tijdens het opgroeien. Wanneer de behoeften van de ouder(s) centraal staan en er geen rekening wordt gehouden met het kind, kan dat leiden tot verwaarlozing of zelfs mishandeling.
Wanneer een kind de problematische situatie niet kan oplossen, kan het zich daar de rest van zijn leven schuldig over voelen, alsof het gefaald heeft. Het begrijpt niet dat het onmogelijk is om de problemen van volwassenen op te lossen.
Kinderen die opgroeien in een gezin waar voortdurend ruzie is, krijgen een negatief voorbeeld van een relatie. Ze leren dat man en vrouw elkaars tegenstanders zijn en dat conflicten onoplosbaar lijken.
Wanneer een kind niet wordt gezien of gewaardeerd voor alles wat het doet en opoffert, kan het zich uitgeput en waardeloos gaan voelen.
Als een stressvolle situatie te lang duurt, gaat dat ten koste van de schoolprestaties. Het kind heeft moeite zich te concentreren. Een van mijn cliënten beschreef het als een verademing om even niet thuis te zijn en te kunnen ervaren hoe het voelt om een normaal leven te hebben.
Wanneer ouder(s) moeite hebben om goed voor zichzelf te zorgen, kan het geparentificeerde kind moeite hebben om zich daarvan los te maken en een eigen leven te leiden. Schuldgevoelens en een gebrek aan eigen identiteit belemmeren dit proces. Ouders die een groot beroep blijven doen op hun kind, vaak op een manipulatieve manier, maken het nog moeilijker voor het kind om voor zichzelf te kiezen. Een volwassen kind dat nog steeds thuis woont, kan daar dan ook innerlijke weerstand bij voelen.
Kinderen die al jongvolwassen verantwoordelijkheden hebben gedragen, zijn vaak vergeten hoe het is om spontaan, onbevangen en speels te zijn. Later hebben ze moeite om hun eigen behoeften te herkennen, te erkennen en te uiten.
Praten over hun eigen zorgen, problemen of kwetsbaarheden geeft hun snel het gevoel dat ze de ander tekort doen of juist te veel belasten, of dat ze lastig of egoïstisch zijn.
Uit: Te vroeg volwassen. Over parentificatie.
Wanneer een kind leert dat het alleen van betekenis is als het aandacht en zorg heeft voor anderen, kan dat leiden tot een minderwaardigheidsgevoel en een negatief zelfbeeld. Het kind voelt zich nooit goed genoeg om zelf aandacht of steun te vragen.
In relaties zal het zich vaak verbinden met mensen die iets nodig hebben en een beroep op hem of haar doen. Er ontstaat een diep wantrouwen tegenover mensen die wél interesse tonen, alsof die aandacht niet oprecht of verdiend is.
Loskomen van parentificatie
Parentificatie heeft niet voor iedereen negatieve gevolgen. Onderzoekers beschrijven echter een aantal psychische klachten die vaker voorkomen bij volwassenen die als kind geparentificeerd waren, zoals angst en depressie, een overmatig verantwoordelijkheidsgevoel, schuldgevoelens, perfectionisme, PTSS-klachten, eetstoornissen, verslaving, dissociatieve stoornissen en emotionele ontregeling.
Een kind dat te jong te veel verantwoordelijkheid heeft gedragen en zichzelf heeft opgeofferd, mag zichzelf later opnieuw gaan ontdekken. Het leert zijn autonomie ontwikkelen en verantwoordelijkheid nemen voor zichzelf. Andere mogelijke uitdagingen zijn:
- Het verminderen van perfectionistisch gedrag;
- Het uiten van de eigen mening;
- Verantwoordelijkheid nemen voor eigen wensen, behoeften en verlangens;
- Het ontwikkelen van een positief zelfbeeld;
- Het bewust worden van emoties en gevoelens.
Bewust worden van emoties en gevoelens
Wanneer je van jongs af aan hebt geleerd om je op anderen te richten, raak je het contact met je eigen behoeften kwijt. Behoeften komen naar voren via gevoelens en emoties. Denk aan de vreugde die je voelt bij iets wat je graag doet, of het verlangen naar aandacht, intimiteit en plezier met anderen.
Emoties wijzen ons de weg naar wat we verlangen, en ook naar wat we niet willen. De rijkdom aan emoties is bij veel geparentificeerde mensen echter grotendeels uitgeschakeld, omdat ze hun eigen behoeften en verlangens lange tijd moesten onderdrukken. Niet voelen en niet weten wat je wilt, heeft ooit een beschermende functie gehad.
De draad weer oppakken is niet eenvoudig. Hoe weet je wat je wilt of niet wilt? Hoe krijg je opnieuw contact met je gevoelens en emoties? Dat vraagt tijd, geduld en aandacht.
De vrijheid om te voelen wat je voelt, bijvoorbeeld geen zin hebben om te helpen of je niet verantwoordelijk voelen voor de ander, wordt vaak geblokkeerd door een innerlijke stem die zegt dat je er voor anderen moet zijn. We hebben allemaal zulke stemmen of innerlijke delen in ons die meebepalen welke keuzes we maken: kiezen we voor de ander, of voor onszelf?
Emoties gebruiken als kompas
Geparentificeerde mensen zijn vaak erg gevoelig voor de emoties van anderen. Ze voelen direct aan of iemand verdrietig, wanhopig of hulpeloos is en komen meteen in actie om te helpen. Dit talent kan echter ten koste gaan van het contact met de eigen emoties.
Door parentificatie hebben ze geleerd hun gevoelens te negeren of te onderdrukken. Toch kunnen emoties juist fungeren als een kompas in het leven. Ze geven aan wat je wilt, waar je blij van wordt, wat je absoluut niet wilt en waar je een hekel aan hebt. Emoties helpen bij het maken van keuzes en sturen je richting een leven dat bij je past.
Niet alle emoties zijn even nuttig. Schuld- en schaamtegevoelens komen bijvoorbeeld vaak voor bij geparentificeerde mensen. Je kunt je schuldig voelen als je iets voor jezelf doet, of je schamen voor irritaties richting hulpbehoevende mensen. Dit maakt dat je neigt je eigen gevoelens weg te stoppen of je automatisch inzet om anderen te helpen, ook als je daar zelf geen zin in hebt.
Het kost tijd, geduld en oefening om je eigen emoties te herkennen, erkennen en serieus te nemen. Het vraagt zelfbeheersing om niet automatisch voor iedereen in de bres te springen. Een praktische manier om dit te leren, is door standaard bedenktijd in te bouwen voordat je je hand uitsteekt. Zo kun je bewust kiezen of en hoe je wilt helpen.
Assertief worden
Geparentificeerde volwassenen hebben vaak moeite om voor zichzelf op te komen. Ze voelen zich snel egoïstisch of schuldig wanneer ze iets voor zichzelf willen, omdat ze gewend zijn anderen niet te belasten. Het grootste obstakel is vaak de overtuiging dat ze geen recht hebben op aandacht, eigen mening, eigen ruimte of eigen behoeften.
Om een eigen leven te leiden, is het belangrijk dat je een motivatie in jezelf vindt om verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen keuzes en grenzen. Assertiviteit betekent leren dat je recht hebt om je behoeften serieus te nemen, zonder jezelf schuldig te voelen of te denken dat je anderen tekortdoet.
Loskomen van rolpatronen
Geparentificeerde volwassenen dragen vaak verschillende interne rollen mee, zoals:
- De Oververantwoordelijke
- De Perfectionist
- De Pleaser
Deze rollen zijn ooit functioneel geweest, maar kunnen later het vrije, spontane gedrag en de eigen behoeften blokkeren. Loskomen van deze rolpatronen betekent leren balanceren tussen geven en ontvangen.
Een belangrijk aspect hiervan is het verminderen van de invloed van de innerlijke criticus, die stem die voortdurend beoordeelt of je wel goed genoeg bent of genoeg doet voor anderen.
Voice Dialogue is een methode die helpt om inzicht te krijgen in deze innerlijke delen en om meer sturing te leren geven aan wat jij werkelijk wilt en nodig hebt.
Bewustzijn ontwikkelen
Door bewust stil te staan bij je eigen emoties, behoeftes en verlangens, kun je stap voor stap ontdekken wie je bent buiten de rol die je vroeger moest vervullen. Dit proces helpt bij het herstellen van je identiteit, zelfvertrouwen en het vermogen om gezonde grenzen te stellen.
Inspiratie: Te vroeg volwassen. Over parentificatie.
Wie ben je echt?
Het is een reis en een zoektocht om te ontdekken wat jouw behoeften, verlangens en grenzen zijn en om te voelen waarin je gevoelig en kwetsbaar bent.
Er is geen snelle oplossing.
De gevolgen van emotionele verwaarlozing en mis/handeling zijn diepgaand. Angst, onzekerheid en wantrouwen blijven vaak lange tijd je metgezellen. Maar als je bereid bent deze reis aan te gaan, zul je steeds meer ervaren dat je erbij hoort, dat je waardevol bent en dat je mag vertrouwen op jezelf én op anderen.
Het gemis aan steun in je kindertijd heeft geleid tot zelfredzaamheid. Je mag jezelf toestemming geven om hulp te vragen. Zoek steun bij mensen die je vertrouwt, zodat je gesteund wordt in je uitdagingen en in het durven zijn wie je werkelijk bent.
Je kunt leren omgaan met jezelf en met anderen op een diepere, meer verbonden manier met open hart, in kwetsbaarheid en met vertrouwen.
Het is mogelijk om het emotioneel verwaarloosde kind in jezelf te helen. Je kunt leren een liefdevolle, aanwezige volwassene te zijn voor jezelf én voor anderen.
Heb je behoefte aan begeleiding, dan help ik, Marja Postema je graag d.m.v. individuele coaching of de opleiding Emotioneel Meesterschap
Tijdens de coaching maak ik gebruik van de Identiteitsgerichte Psychotrauma therapie. Het is een methode waarin je als volwassene contact maakt met jouw kind ervaringen, zonder daarin overweldigd te raken. Je blijft in de waarnemende volwassen positie terwijl je oude emoties verwerkt.
Neem contact op via het contactformulier dan gaan we kijken wat voor jou de beste aanpak is.
OPLEIDING EMOTIONEEL MEESTERSCHAP
Deze diepgaande opleiding is een boeiende ontdekkingsreis naar de kern van je patronen, gebaseerd op de nieuwste inzichten in emotionele gezondheid, biografisch werken, innerlijk kind werk, karakterstructuren en traumawerk.
Met het bijbehorende boek ‘Emoties, wat moet ik ermee?’ krijg je waardevolle inzichten en handvatten voor jezelf en eventueel om cliënten te ondersteunen in hun emotionele reis.
Met een ideale groepsgrootte van maximaal zes deelnemers creëren we een veilige leeromgeving. In de opleidingsgroep steunen deelnemers elkaar. Je krijgt ruimte om je proces – met alle obstakels én overwinningen – te delen. Je zult merken dat jij de regie over je leven kunt nemen. Door te delen wat je bezighoudt, kun je echte intimiteit ervaren, jezelf beter leren begrijpen en emoties toelaten.
Mijn aanpak, voortgekomen uit 30 jaar ervaring, opleiding en persoonlijke proces, is bewezen effectief en helend, omdat de bron van ineffectief gedrag bloot gelegd wordt en belemmeringen oplost die, het vrijuit ervaren van emoties en de autonomie, blokkeren.
Voor iedereen die bezig wil zijn met bewustwording en persoonlijke ontwikkeling.
Voor iedereen die behoefte heeft aan verdieping, verheldering en aan het oplossen van hardnekkige patronen.
Voor iedereen die vat wil krijgen op verschillende vormen van conditionering en loyaliteit
De opleiding is geaccrediteerd door verschillende beroepsverenigingen.
Meld je aan via het contactformulier voor een gratis intake/kennismakingsgesprek
Coaching en de opleiding vinden plaats in Amersfoort.
