In dit artikel bespreek ik:
- Kenmerken van een zwarte-schaapdynamiek
- De gevolgen en symptomen van deze dynamiek
- Identiteitsvervorming
- De intergenerationele oorzaken
- Complex trauma als gevolg van een ernstig disfunctioneel gezinssysteem
- De verraadtraumatheorie van psychologe Jennifer Freyd
- De identiteitstraumatheorie van prof. dr. Franz Ruppert
- De waarheid herkennen en erkennen om los te komen van de rol van het zwarte schaap
- Herstel van de traumatische gevolgen
- Werken aan identiteitstrauma met behulp van IoPT
- Verbinding maken met je authentieke zelf
Kenmerken van een zwarte-schaapdynamiek
Je was waarschijnlijk het zwarte schaap in je gezin als je voortdurend door gezinsleden:
- werd afgewezen omdat er zogenaamd iets mis met je was
- belachelijk werd gemaakt
- niet serieus werd genomen
- negatief werd beoordeeld en veroordeeld
- werd gepest en getreiterd
- onder druk werd gezet
- onderwerp was van geroddel
- zwart werd gemaakt door lastercampagnes van familie
- werd beschuldigd van dingen waar je niets mee te maken had
- werd beschaamd, voor gek verklaard of als leugenaar neergezet
- verantwoordelijk werd gehouden voor zaken die niet van jou waren
- negatief werd besproken in de omgeving
- werd weggezet als emotioneel instabiel, geestesziek of leugenachtig
De gevolgen en symptomen van een zwarte-schaapdynamiek
Wanneer je van jongs af aan door je ouders en gezinsleden als het zwarte schaap bent behandeld, kun je ernstige psychische en emotionele klachten ontwikkelen, zoals:
- Lage eigenwaarde; twijfel aan je kwaliteiten en mogelijkheden
- Hechtingsproblemen, angst voor intimiteit of verlatingsangst
- Moeite om relaties op te bouwen door begrijpelijk wantrouwen
- Emotieregulatieproblemen zoals woede- of paniekaanvallen
- Vermijdingsgedrag uit gevoel van onveiligheid
- Dissociatie (concentratieverlies, afwezigheid)
- Sociale isolatie en eenzaamheid
- Codependentie, door negatief zelfbeeld en overgevoeligheid voor andermans behoeften
- Depressie en/of verslavingsproblematiek
- Schuldgevoelens, zelfs als iets niet jouw schuld was
- De behoefte om jezelf te bewijzen
- Aangeleerde hulpeloosheid en het gevoel dat niemand je begrijpt
- Valse hoop dat je ooit de liefde van je ouders zult winnen
- Zelfverwijt, zelfkritiek en zelfhaat
- Moeite met het ontwikkelen van een autonome identiteit
- Eetstoornissen, zoals emotie-eten of eetgedrag om je veilig te voelen
- Moeite met het herkennen, erkennen en uiten van eigen behoeften
- Vervreemding van jezelf en/of je omgeving
- Het gevoel dat je een bedrieger bent (imposter-syndroom)
- Zelfdestructief gedrag zoals zelfbeschadiging of suïcidale gedachten
- Psychosomatische klachten
- Vlucht-, vecht-, bevries- of overgavereacties bij triggers
- Traumatische nachtmerries of flashbacks
- Schaamte over je gezin, angst om niet geloofd te worden
- Een diepgeworteld gevoel dat je niet deugt
- Het idee geen liefde, geborgenheid of steun te verdienen
- Herhaling van destructieve relatiepatronen
- Gedwongen verbreking van familiaal contact of zelfs verhuizing
- Niet begrepen worden in je diepe lijden
Identiteitsvervorming
De ouder die controle uitoefent over het gezinsnarratief, creëert vaak een negatief, onwaar beeld van het zwarte schaap. In dit beeld is de ouder ‘goed’ en het kind ‘moeilijk’, ‘slecht’ of ‘defect’.
‘Dit vertekende beeld van een kind, dat bedoeld is om de ouder op een voetstuk te plaatsen en tegelijkertijd het kind te vernederen en te devalueren, wordt binnen en buiten het gezin gedeeld, met als gevolg dat broers en zussen, familieleden en vrienden van het gezin, dit vertekende, negatieve beeld van het kind overnemen.’
Uit: Het zwarte schaap van de familie (Rebecca Mandeville)
Voorbeelden van zulke uitspraken:
- “Wouter is altijd lastig geweest. Ik heb mijn best gedaan, maar het hielp niet.”
- “Jantien is overgevoelig. Altijd zwak, ziek en misselijk.”
- “Henk liegt over alles. Je kunt hem niet vertrouwen.”
- “Alma is opstandig, ondankbaar en boos. Geen kind om van te houden.”
- “Bas doet alsof hij allerlei ziektes heeft, terwijl er niets aan de hand is.”
- “Geertje was niet gepland. Als ik het over mocht doen, had ik haar niet genomen.”
Intergenerationele oorzaak van de zwarte-schaapdynamiek
Het is heel aannemelijk om te beseffen dat het zwarte schaap dynamiek het gevolg is van generaties lang disfunctioneren in de familielijn. Oorzaak hiervan kan zijn, niet herkent en erkent van onverwerkt trauma. Denk aan:
- Mishandeling
- Psychische ziekte
- Zelfmoord
- Seksueel misbruik
- Onverwerkt verlies
- Verslaving
- Het onderdrukken van emoties
Vaak leggen gezinsleden de schuld buiten zichzelf, vanuit ontkenning en projectie. Het meest gevoelige en empathische kind wordt dan onbewust ‘uitgekozen’ om de drager te worden van deze collectieve pijn. Het is geen bewuste keuze maar een onbewuste reactie van een ouder, als gevolg van wat het zelf heeft meegemaakt als kind, waarbij het proces van afwijzing en veroordeling wordt herhaald, die wellicht al generaties lang is doorgegeven.
Wanneer de werkelijkheid wordt vervormd door mogelijk angst, woede, schaamte- en schuldgevoelens en het niet aannemen van verantwoordelijkheid, kan er als beschermingsstrategie gekozen zijn voor ontkenning en projectie. Gevoelens van zelfhaat worden doorgegeven van de ene op de andere generatie.
Volgens Rebecca Mandeville zijn het de kinderen die het meest gevoelig, empathisch, open en intuïtief zijn, die ‘gekozen’ worden als het zwarte schaap. Omdat het gevoelig is voor het lijden van anderen, kunnen ze andere kwetsbare gezinsleden gaan beschermen en zelf in de vuurlinie gaan staan. Dit kind gaat de last dragen van verstoten, onbewuste schaduwdelen die het familiesysteem niet kan erkennen en verwerken. Dit is een volkomen onbewust projectieproces.
Complex posttraumatische stressstoornis als gevolg van een ernstig disfunctioneel gezinssysteem
Complex posttraumatische stressstoornis wordt ook wel relationeel trauma, ontwikkelingstrauma, verraadtrauma of identiteitstrauma genoemd.
Omdat het (bijna) niet is voor te stellen wat je is aangedaan, zul je vaak te maken hebben met mensen in je omgeving, die het gaan relativeren of niet geheel serieus nemen. Terwijl deze destructieve mishandeling niet anders dan, voor een diepe verwarring, wanhoop, vertwijfeling, frustratie, hulpeloosheid en machteloosheid hebben gezorgd. Je kunt in dit geval spreken van complex posttraumatische stressstoornis, omdat je bent blootgesteld aan herhaalde en langdurige traumatische gebeurtenissen, waaraan je niet kon ontsnappen.
De gevolgen van een zwarte schaap dynamiek, zijn hetzelfde als de gevolgen van complex trauma die ik eerder in dit artikel heb opgesomd.
Identiteitstrauma theorie volgens prof. dr. Franz Ruppert. (IoPT)
Volgens de IoPT-theorie worden traumatische ervaringen in de kindertijd, zoals emotionele en lichamelijke verwaarlozing, mishandeling, misbruik of ouders met psychische problemen, opgesplitst in verschillende delen binnen de psyché:
- Het gezonde deel
- Het getraumatiseerde deel
- Het overlevingsdeel
Het heet identiteitstrauma wanneer er geen gezonde, veilige hechting heeft plaatsgevonden. In dat geval gaat het kind alles in het werk stellen om in verbinding te blijven met de moeder. Het geeft de eigen identiteit op en leert zich af te stemmen op de verwachtingen van anderen. Terwijl zijn/haar authentieke zelf verdwijnt uit het bewustzijn, leert het kind hoe het zich moet gedragen, hoe het moet denken en wat wel en niet gevoeld en geuit mag en kan worden. Op deze manier hoopt het, het gevoel te krijgen dat het wordt geaccepteerd. Omdat de psychologische en emotionele ontwikkeling van het kind hierdoor ernstig wordt verstoord, wordt het ook wel ontwikkelingstrauma genoemd.
IoPT is een behulpzame opstellingsmethode die je gezonde kern verbindt met innerlijke delen die je hebt verstoten en met delen die je hebben beschermd. IoPT is effectief voor het herkennen van de realiteit en het hervinden en herstellen van verbinding met afgesplitste delen.
Verraadtraumatheorie volgens psychologe Jennifer Freyd
Deze naam werd voor het eerst gebruikt rond 1994 door Jennifer Freyd. Als een kind emotioneel wordt verwaarloosd of mishandeld door een ouder/verzorger van wie het afhankelijk is voor zorg, steun en bescherming, is er per definitie sprake van verraad, omdat dit vertrouwen is geschonden. Want juist deze mensen hadden van je moeten houden en hadden je moeten beschermen. Het wordt verraden omdat het volkomen vertrouwd op een liefdevolle hechting. Het kind:
- Voelt zich schuldig en schaamt zich diep
- Zit gevangen tussen de behoefte aan hechting en angst
- Raakt in een onmogelijke spagaat van loyaliteit en zelfverloochening
De waarheid herkennen en erkennen: Je bent niet wat ze zeggen
Wanneer je beseft dat je lijdt aan deze dynamiek, kun je afstand nemen van het verhaal dat over jou is verteld. Vaak is het een ‘gekookte-kikkerervaring’: het geweld en onrecht gebeurde geleidelijk, waardoor je het niet als zodanig herkende.
De waarheid is dat de gezinsleden een leugen hebben verspreid over jouw persoonlijkheid. Ze hebben iets van jou gemaakt dat je niet was. Ze hebben zaken verdraaid, verzonnen en rondweg leugens over je vertelt, aan jou en aan anderen. Je werd gedwongen om een rol aan te nemen van een slecht of gestoord kind. Jouw ware identiteit werd op een vernietigende en onrechtvaardige manier vermoord. Je kreeg niet de kans om jezelf te beschermen of te verdedigen.
Herstellen van de traumatische gevolgen van het zwarte schaap dynamiek
Heling betekent dat je jouw waarheid gaat erkennen en verwerken. Je laat het vervormde verhaal van de familie los en herstelt het contact met je ware zelf. Enerzijds betekent het dat je het verhaal dat over jou gecreëerd is los gaat laten.
Onthoud dat dit slechts hun verhaal over jou is, hun vervormde, eendimensionale versie van de werkelijkheid die meestal wordt gevoed door pathologische projectieprocessen, en dat hun beeld van jou waarschijnlijk weinig te maken heeft met wie je werkelijk bent.
Uit: Het zwarte schaap van de familie (Rebecca Mandeville)
En anderzijds betekent het dat je jouw waarheid; jouw ervaringen, kwetsuren en de pijn van het gemis aan emotionele steun en bescherming gaat herkennen, erkennen en verwerken.
In dit proces onderzoek je of het verbreken van het contact met je ouders en mogelijk andere gezins- en familieleden hierin ondersteunend en nodig is. Soms heb je geen andere keuze dan het verbreken van het contact met bepaalde familieleden als ze jou blijven kwetsen, vernederen of beschuldigen.
Werken aan het identiteitstrauma met IOPT
Het is helend om je bewust te worden van je gefragmenteerde psyché. Zie de uitleg van IoPT eerder in dit artikel. Onderdeel van de gefragmenteerde psyché is de ontwikkeling van een vals zelf door alle beschermingsdelen. Deze delen hebben je geholpen om door de kindertijd te komen en ook later in je leven hebben ze je geholpen om te functioneren en een leven op te bouwen, te werken en wellicht een gezin te stichten.
De overlevingsdelen proberen al die beschadigde, getraumatiseerde kind delen te beschermen. Dat lukt niet altijd, want in het leven zijn er situaties en mensen waarin je getriggerd wordt in deze kinddelen. Dat zijn de momenten dat je je beschaamd, slecht, niet waardig, gestoord of schuldig voelt. Het is belangrijk te onderzoeken wanneer de overlevingsdelen nog steeds helpend en functioneel zien en waar en wanneer ze jouw autonomie belemmeren.
Je verbinden met je authentieke zelf
Wanneer je de waarheid van je getraumatiseerde kinddeel erkent, kun je je richten op herstel van je ware zelf. Stel jezelf de vraag: bij wie voel ik me veilig genoeg om mijn ware zelf te zijn? Hier mag je kritisch in zijn wanneer je het gevoel hebt dat je je bij bepaalde mensen een rol moet aannemen waar je je niet gelukkig bij voelt. Je hoeft niet meer volgens de regels van anderen te leven. Je mag je eigen regels opstellen.
Het onderzoek naar jouw waarheid, jouw ware zelf is een ontdekkingstocht, soms een speurtocht of een doolhof waarin je kunt vastlopen. Het vraagt geduld en compassie om jezelf te ontdekken en vorm te geven. Maar besef dat jou ware zelf er altijd is geweest, misschien goed verstopt en begraven, maar het heeft je nooit verlaten.
Emoties kunnen hierbij als kompas dienen, zowel voor het verwerken van oude pijn als voor het navigeren van het heden.
Lees waarom emoties belangrijk zijn.
Werken met TIST van Janina Fisher. (Trauma-informed Stabilization Treatment)
Het model van Janina Fisher integreert verschillende methodieken in haar werkwijze.
De overeenkomst met IoPT is dat zij ook uitgaat van het werken met getraumatiseerde- en beschermingsdelen.
Het TIST-model ziet persoonlijkheidsproblematiek als een gevolg van traumatische fragmentatie en zelfvervreemding. Ook hier wordt gewerkt met getraumatiseerde en beschermingsdelen. Door deze delen te erkennen, komt er rust in je innerlijke systeem.
Bronnen:
Het zwarte schaap van de familie, Rebecca Mandeville
Stilstaan bij trauma, Vivian Broughtom
Innerlijke zelfvervreemding overwinnen na trauma, Janina Fisher
Wil je loskomen van de effecten van het zwarte schaap dynamiek?
Ik ben zowel opgeleid in TIST als in IoPT.
Meld je aan via het contactformulier voor een gratis intake/kennismakingsgesprek
Ben je al even bezig is met bewustwording en je persoonlijke ontwikkeling?
Heb je behoefte aan verdieping, verheldering en aan het oplossen van hardnekkige patronen?
Heb je behoefte aan een persoonlijke en professionele ontwikkeling?
