Goed afscheid nemen vraagt moed en geduld.
Het slechte nieuws ontvangen
Wanneer je van tevoren weet dat iemand gaat overlijden of dat een dierbare persoon bijvoorbeeld gaat emigreren naar de andere kant van de wereld, kun je je voorbereiden op het afscheid. Het afscheid nemen begint bij het slechte nieuws dat je moet incasseren.
Wil je het wel horen? Kun je het tot je door laten dringen? Of ga je in verzet?
Je kunt schrikken van het slechte nieuws en er hard van weg willen rennen. In feite ren je weg van je eigen gevoelens. Als je je eenmaal overgeeft aan dit nieuws ga je voelen wat het met je doet. Wanneer je in staat bent om dit toe te staan, begint het afscheid nemen en het rouwen om dit aankomend verlies.
Je voorbereiden op een afscheid.
Dit voorbereiden kan praktisch zijn maar in dit artikel heb ik het vooral over het voorbereiden in emotioneel opzicht. Wellicht zijn er zaken die belangrijk zijn om te bespreken of tegen diegene te zeggen. Wat heb je diegene nog nooit gezegd maar wel gevoeld? Misschien hoe belangrijk zij/hij voor je is geweest. Dit vraagt om stil te staan bij jezelf en wat deze persoon voor je heeft betekent.
In plaats van afstand nemen, dichtbij komen.
Als je bewust afscheid neemt en stil staat bij wat diegene voor je heeft betekent en dit deelt kom je dichtbij elkaar. Ga maar na hoe je afscheid neemt van een dierbaar persoon die op reis gaat. Door elkaar even vast te houden en te zoenen, laat je elkaar weten dat je van elkaar houdt of wellicht bij vriendschap dat je om elkaar geeft. Misschien zeg je; ‘Zorg goed voor jezelf’, of ‘Wees voorzichtig’. Wat je indirect zegt is dat je om die persoon geeft of van hem/haar houdt.
Bij een afscheid voor altijd is dat het mooiste wat je iemand kan geven. De uitgesproken woorden wat iemand voor je heeft betekent en hoeveel je van hem/haar houdt. Door dit te zeggen word je beiden geraakt van hart tot hart. Laat je dit liggen en neem je alleen maar afstand dan mis je een wezenlijke gevoelens die zich afspelen tussen jou en de ander. Omdat je niet gewend bent om deze wezenlijke woorden uit te spreken, is de kans groot dat je een onaangename spanning ervaart. Je ziet ertegenop om diegene te ontmoeten. Dat komt aan de ene kant omdat het moeilijk is om iemand te ontmoeten die doodgaat. Wat moet je dan in vredesnaam zeggen? Alle woorden lijken zo zinloos. Maar aan de andere kant ontstaat er spanning omdat dit jouw enige kans is om iets wezenlijks te zeggen. We zijn in onze westerse samenleving niet gewend om vanuit ons hart te spreken. Daardoor hebben we de woorden ook niet paraat. Gun jezelf en je dierbare de tijd en rust om stil te staan bij deze spanning en op zoek te gaan naar de woorden die kloppen bij de betekenis die diegene voor jou heeft (gehad) en de gevoelens die je hebt ervaren als jullie samen waren.
Om hier woorden aan te kunnen geven kun je beginnen met de feitelijkheden zoals wat jullie samendeden. Dat kan van alles zijn; samen wandelen, fietsen, koffiedrinken, winkelen, vissen, naar de kroeg gaan, uren praten, samen eten, samen koken, samen filosoferen of discussiëren, samen gek doen en lol maken of elkaar helpen bij karweitjes of problemen.
Welke interesses hadden jullie samen?
Welke gevoelens had je door de dingen die je samendeed en door de gedeelde interesses?
Denk aan blijdschap, plezier, enthousiasme, dankbaarheid, ontroering, geraaktheid, je echt gezien en gehoord voelen, je gesteund voelen.
Het wegvallen van je partner is een diep gemis wanneer je een fijne relatie hebt en kinderen een ouder gaan missen.
Wat heeft je partner voor je betekent?
Hoe was hij/zij als partner en als ouder?
Waar ben je hem/haar dankbaar voor?
Wat zul je erg gaan missen?
Gemiste kans wanneer de dood onbespreekbaar is.
Mijn sprankelende vriendin E. heeft twee jaar lang op de rand van de dood geleefd na twee heftige operaties waarbij bijna al haar darmen werden verwijderd vanwege een agressieve kanker. Het was moeilijk om het met haar hierover te hebben. Ze wilde bij de levenden horen en genoot van mijn ondernemende verhalen. Ik vroeg haar wel hoe ze dit leven met zo veel moeite en pijn vol kon houden. Ze zei dat ze vanzelf de grens verlegde naar dat wat het leven de moeite waard maakte. Ik respecteerde haar keuze om het over fijne dingen te hebben maar daarbij vergat en ontkende ik het gegeven dat de dood op de loer lag. De kans om haar te zeggen hoe waardevol ze voor mij was als vriendin en hoe bijzonder ik haar vond, miste ik nadat het bericht kwam dat ze was overleden.
Je hart luchten.
Bij het overlijden van de mensen die de meeste invloed op je hebben (gehad) zoals je vader en moeder, broers en zussen en je partner, kunnen ook andere gevoelens zich aandienen. Minder fijne gevoelens zoals je niet gezien en gehoord voelen, eenzaamheid, teleurstelling, boosheid door gebrek aan steun of je schuldig voelen. Er kunnen oude herinneringen naar boven komen zoals het voldoen aan verwachtingen, jezelf opofferen, meer geven dan ontvangen. Waar liefde is zijn vaak ook kwetsuren, want geen mens is perfect en we kunnen de neiging hebben om de verantwoordelijkheid voor ons geluk bij de ander te leggen.
Vanuit je hart kun je liefde ervaren maar ook kwetsuren. De pijn van deze herinneringen zitten in de weg om je liefde voor deze dierbare persoon te kunnen laten zien en ervaren. Er is maar een oplossing; alles wat in de weg zit, om de liefde te ervaren, zul je moeten aangaan. Alles wat er tussen jou en de ander in staat zul je ter sprake moeten brengen, zodat de liefde weer kan stromen. Het zijn onvoltooide gebeurtenissen die vragen om te worden voltooid door erover te praten. Dat kunnen zaken zijn waarin je bent gekwetst of teleurgesteld maar dat kunnen ook zaken zijn waarbij je de ander hebt gekwetst en teleurgesteld.
Alles zeggen wat je nog wilt zeggen, alles vragen wat je nog wilt weten, alles laat zien wat je pijn heeft gedaan, alles opbiecht waar je spijt van hebt.
Dit gaat niet vanzelf. Je zult allerlei gedachten hebben om dit niet te doen. Je bent het niet gewend om open te zijn en je wil de ander er niet mee belasten. Je vindt dat het niet kan, niet mag, niet hoort. En toch kan ik je zeggen dat deze gesprekken door mensen ongelofelijk waardevol waren en ze vervolgens spijt hadden dat ze dit soort gesprekken niet eerder waren aangegaan. Waarom? Wanneer je hart pijn heeft kan het geen liefde voelen. De pijn is ontstaan doordat er dingen in de relatie zijn gebeurd die je hebben gekwetst of teleurgesteld. Gevoelens van teleurstelling ontstaan wanneer de ander geen rekening met je heeft gehouden of dingen niet heeft gedaan die hij/zij beloofde te doen. Door de pijn te ervaren en te benoemen word je bevrijd van deze last en kan je hart zich weer openen voor de liefde. De liefde verbind je weer met elkaar.
Het is een grote uitdaging om de gekwetstheid en teleurstelling niet in de vorm van verwijten te brengen. Dat zijn we namelijk gewend omdat je dan niet kwetsbaar hoeft te zijn. Maar de tijd van verwijten maken is voorbij, want er gaat niets meer veranderen. Het gaat om het uiten van de pijn die bij jou ligt. Alles kunnen en willen zeggen geld zowel voor jou als de dierbare persoon wiens leven beëindigd.
Open zijn over de dingen die je de ander hebt aangedaan.
Te zien en ervaren dat je de ander pijn hebt gedaan is moeilijk en pijnlijk om onder ogen te komen. Omdat je van die persoon houdt voel je hier spijt over en kun je je schuldig voelen. Om dit te zeggen maak je een helende, liefdevolle beweging naar de ander. Het vraagt moed om zowel het gevoel van liefde als spijt bij jezelf toe te staan. Het is een kwetsbare beweging. Je kunt alleen maar van je schuldgevoel worden verlost door je spijt te betuigen en je pijn te laten zien aan degene die je pijn hebt gedaan. Het is belangrijk om te laten weten dat je beseft wat je hebt gedaan maar wellicht ook dat je destijds je hier niet van bewust was. We zijn vaak in de strijd die we leveren in een relatie, alleen maar bezig met ons verdedigen en de ander aanvallen. Maar omdat de liefde door een naderende dood op de voorgrond komt, voel je deze behoefte niet meer. Door de liefde te voelen, ben je in staat te voelen wat je de ander hebt aangedaan. Door jouw pijn hierover te laten zien, kan de dierbare ander jou vergeven. Vergeven is ook een beweging die voortkomt uit liefde. Door dit samen aan te gaan is het enige wat overblijft, onvoorwaardelijke liefde voor elkaar. Met behulp van spijt of berouw en vergeving kan pijn worden weggenomen, verdriet geheeld en dankbaarheid worden ervaren voor de verbinding die er altijd wel is geweest.
Het kan heel confronterend zijn om beiden te beseffen dat je lang niet altijd liefdevol met elkaar bent omgegaan. De naderende dood brengt jullie dichter bij elkaar dan je ooit voor mogelijk hield. Het vraagt compassie voor elkaars moeite om de liefde in zijn volheid te ontvangen en de moeite om open te zijn naar elkaar.
Het is een geschenk wanneer je beiden in staat bent om oude pijn te helen en de onvoorwaardelijke liefde voor elkaar te voelen. Dat is in veel gevallen niet mogelijk. Vooral niet in situaties waarin de stervende bitter en boos is of gesloten blijft tot het bittere einde.
Elke relatie en elk gezin heeft zijn eigen gewoontes en eigenaardigheden
In dit artikel heb ik wat handvatten gegeven voor een manier van afscheid nemen. Dat neemt niet weg dat er andere manieren zijn om afscheid te nemen of dat het niet mogelijk is om afscheid te nemen.
Ik kom uit een Gronings gezin, waar nauwelijks werd gepraat, laat staan dat er gevoelens werden geuit. Problemen werden te niet gedaan door de typische woorden van mijn vader: “Ik wil het er niet meer over hebben”. Mijn moeder overleed bijna twintig jaar geleden totaal plotseling. Er was geen kans om afscheid te nemen, maar de jaren ervoor heb ik herhaaldelijk geprobeerd om haar en mijn leven bespreekbaar te maken. Ik denk dat mijn moeder in haar gezin als de jongste altijd klein gehouden is. Dit gedrag is een rol geworden, een rol waarin ze zich nietszeggender voordeed dan ze was. Onze gesprekken leken steeds in een leeg gat te vallen. Ik kon haar niet echt bereiken. Op mijn manier heb ik lang voordat ze stierf afscheid van haar genomen en de eenzaamheid en verdriet die ik daarbij voelde, verwerkt.
Mijn vader overleed tien jaar geleden na een heupoperatie, waarna hij wegzakte in een dementie. Daarvoor was het onderwerp dood al niet bespreekbaar, zelfs toen hij de negentig naderde. Het enige wat hij zei was dat hij honderd zou worden. Tijdens zijn dementie kon hij emotioneel zijn over oud verlies en gedane zaken. Dat waren voor mij waardevolle en intieme momenten.
Er zijn nu eenmaal gezinnen waar moeilijke zaken niet besproken worden en het uiten van gevoelens niet geleerd is. Er zijn ook mensen die de naderende dood niet willen erkennen en daardoor het niet willen hebben over een afscheid.
Iemand kan plotseling uit het leven zijn weggerukt dan heb je geen tijd gehad om van tevoren afscheid te nemen. Je staat voor een voldongen feit en bent in shock achtergelaten. Je beseft nog niet goed wat er is gebeurd. Je zult het proces van afscheid nemen alleen moeten doen en wellicht met anderen die ook van deze persoon afscheid nemen.
Copyright: Marja Postema Emotionele Intelligentie Academie
Inspiratie: Afscheid nemen Auteur: Riekje Boswijk-Hummel
Heb je behoefte aan individuele begeleiding?
Meld je aan via het contactformulier voor een gratis intake/kennismakingsgesprek
Ben je al even bezig is met bewustwording en je persoonlijke ontwikkeling?
Heb je behoefte aan verdieping, verheldering en aan het oplossen van hardnekkige patronen?
Heb je behoefte aan een persoonlijke en professionele ontwikkeling?
OPLEIDING EMOTIONEEL MEESTERSCHAP
