Een schema is een samenhang van emoties, gedachten, herinneringen en fysieke sensaties die jezelf, de ander en de wereld betreffen. Schema´s kenmerken ons denken, voelen en doen. De schemagerichte therapie is gericht op de disfunctionele schema´s want zij werken verstorend en belemmerend en kunnen aanleiding geven tot klachten en problemen. Deze schema´s geven weer hoe je over jezelf denkt, hoe je de ander beleeft (bedreigend, kritisch, afwijzend) en hoe je de taken in het leven vervult.
In de schemagerichte therapie wordt gewerkt met 18 disfunctionele schema´s:
- Verlating/instabiliteit
Het gevoel dat belangrijke personen niet in staat zijn emotionele ondersteuning, verbondenheid of praktische bescherming te geven omdat ze emotioneel instabiel, onvoorspelbaar en onbetrouwbaar of onregelmatig aanwezig zijn.
- Wantrouwen/misbruik
De verwachting dat anderen je pijn zullen doen, misbruiken, vernederen, bedriegen, bedreigen, manipuleren of gebruik van je zullen maken.
- Emotioneel tekort
De verwachting dat anderen onvoldoende tegemoet zullen komen aan je verlangen naar een normale mate van emotionele steun. De belangrijkste vormen van emotioneel tekort zijn: gebrek aan koestering, het ontbreken van aandacht, affectie, warmte of gezelschap, gebrek aan empathie, het ontbreken van anderen die begrip tonen, luisteren, zich blootgeven of gevoelens delen, gebrek aan bescherming. Het ontbreken van anderen die kracht, richting of raad geven.
- Minderwaardigheid/schaamte
Het gevoel dat je tekortschiet, slecht, ongewenst, minderwaardig of op belangrijke punten zwak bent en dat je voor anderen niet de moeite waard bent om van te houden als je wordt ontmaskerd. Je ervaart schaamte over subjectief ervaren zwakheden.
- Sociale isolatie/vervreemding
Het gevoel dat je geïsoleerd bent van de rest van de wereld, anders bent dan andere mensen en/of geen deel uitmaakt van een groep of gemeenschap.
- Afhankelijkheid/ incompetentie/ hulpeloos
De overtuiging dat je niet in staat bent je dagelijkse verantwoordelijkheden op competente wijze na te komen zonder aanzienlijke hulp van anderen zoals voor jezelf zorgen, dagelijkse problemen oplossen, dingen goed beoordelen, nieuwe taken aanpakken, goede beslissingen nemen.
- Kwetsbaarheid voor ziekte en gevaar
De angst dat er elk moment een ramp kan gebeuren en dat je die niet kunt voorkomen zoals lichamelijke of psychische ziekten of een ramp van buitenaf.
- Verstrengeling/ onderontwikkelde autonomie
Overmatige betrokkenheid met een of meer belangrijke anderen (vaak ouders) ten koste van individuatie of sociale ontwikkeling. De angst dat de ander het niet redt zonder jouw steun.
- Mislukking
De overtuiging dat je in verhouding tot leeftijdsgenoten mislukt bent of zult mislukken.
- Op je rechten staan/ macht laten gelden
De overtuiging dat je superieur bent aan anderen, aanspraak kunt maken op speciale rechten en privileges of niet gebonden bent aan de regels van wederkerigheid die normale sociale interactie sturen. Je zou moeten kunnen doen of hebben wat je maar wilt, ongeacht wat realistisch is, wat anderen redelijk achten of wat het anderen kost.
- Onvoldoende zelfcontrole/ zelfdiscipline
Problemen met frustratietolerantie en die onvoldoende willen uitoefenen om overmatige uiting van emoties en impulsen te beteugelen.
- Onderwerping/ opkroppen van woede
Het afstaan van controle aan anderen omdat je je daartoe gedwongen voelt; zwichten om woede, vergelding of verlating te voorkomen. Onderwerping van behoeften door eigen voorkeuren en verlangens te verdringen. Onderwerping van emoties zoals woede en verdriet verdringen. Dit leidt tot opkroppen van woede, passief-agressief gedrag, psychosomatische symptomen, terugtrekken van affectie en middelengebruik.
- Zelfopoffering/ schuldgevoel
Overmatige aandacht geven aan de behoeften van anderen in dagelijkse situaties ten koste van de eigen behoeften. Gevoelig voor de pijn van anderen.
- Goedkeuring/ erkenning zoeken/ angst voor afwijzing
Overmatige nadruk op het verwerven van goedkeuring, erkenning of aandacht van anderen of op aanpassen ten koste van het ontwikkelen van een waarachtig zelfgevoel. Bezig zijn met status, uiterlijk, sociale acceptatie, geld of prestatie om goedkeuring, bewondering en aandacht te krijgen.
- Negativisme/ pessimisme
Een voortdurende gerichtheid op de negatieve aspecten van het leven zoals pijn, dood, verlies, teleurstelling, conflict, schuld, wrok, onopgeloste problemen. Angst dat van alles mis kan gaan, rampdenken, piekeren.
- Emotionele geremdheid
Angst voor afkeuring, gevoelens van schaamte, of verlies van controle willen voorkomen.
- Hoge eisen
De overtuiging dat je aan hoge eisen moet voldoen om kritiek te voorkomen. Zorgt ervoor dat je overdreven kritisch wordt naar jezelf en naar anderen. Hierdoor heb je moeite om van het leven te genieten en te ontspannen.
- Bestraffenheid/ moeite om te vergeven
De overtuiging dat mensen streng gestraft moeten worden voor hun fouten waardoor je ongeduldig en intolerant bent tegenover mensen die niet voldoen aan je verwachtingen.
Ontstaan van schema’s
Voor een gezonde ontwikkeling dienen emotionele basisbehoeften in voldoende mate vervuld te worden. Basisbehoeften zijn de behoefte aan veiligheid, verbondenheid, autonomie, stimulering van competentie, het ontwikkelen van eigen identiteit, vrijheid van expressie, spontaniteit en spel en begrenzing.
Als de vervulling van deze basisbehoeften te veel gefrustreerd wordt, kan er een verstoring in de ontwikkeling ontstaan die bijdraagt aan de vorming van disfunctionele schema’s.
De basisbehoeften kunnen worden ingedeeld in vijf groepen:
- De behoefte aan veiligheid en hechting
Schema’s: Verlating; Wantrouwen; Emotioneel tekort; Minderwaardigheid; Sociale isolatie
- De behoefte aan autonomie en gevoel van competentie
Schema’s: Afhankelijkheid; Kwetsbaarheid; Verstrengeling; Mislukking
- De behoefte aan grenzen, begrenzing en beheersing.
Het gebrek aan grenzen en beheersing kan leiden tot gebrek aan zelfbeheersing en respect voor anderen. De impulsbeheersing kan tekortschieten en er is onvoldoende frustratietolerantie.
Schema’s: Op je rechten staan; Onvoldoende zelfbeheersing
- De behoefte aan zelfstandigheid, autonomie en zorg dragen voor eigen behoeften.
Schema’s zijn: Onderwerping, Zelfopoffering en Goedkeuring/erkenning
- De behoefte aan vrijheid en expressie
Schema’s zijn: Negativisme; Emotionele geremdheid; Hoge eisen; Bestraffendheid
Voor de groei naar een gezonde volwassene moeten de behoeften in elk domein in voldoende mate bevredigd zijn.
Schemaprocessen/copingstijlen
Dit gaat over de manier waarop je kunt omgaan met deze schema’s Bijvoorbeeld het schema Minderwaardigheid. Je kunt je minderwaardig voelen, je kunt ervoor zorgen dat je je niet minderwaardig voelt door zoveel mogelijk situaties te vermijden of je kunt je dermate inspannen en hoge eisen aan jezelf stellen zodat je het minderwaardigheidsgevoel voor blijft.
- Overgave aan het schema waarbij je denkt, voelt en handelt volgens het schema en trek je situaties en mensen aan die dit schema bevestigen.
- Vermijding van gevoelens en gedachten die bij het schema horen, bijvoorbeeld door middelengebruik, hard werken etc.
- Overcompensatie waarbij men zich onttrekt aan de pijnlijke gevoelens die aan het schema verbonden zijn door een omkering te maken.
Deze coping stijlen houden het schema in stand want je komt niet tot een heling.
Hoe krijg je jouw schema’s helder?
Je kunt jouw schema’s helder krijgen door een verbinding te leggen tussen het heden en het verleden. Benoem een recente problematische situatie in het nu en beschrijf de gevoelens en emoties die deze situatie oproepen. Welke situaties uit het naaste verleden en verre verleden lijkt op deze situatie door omstandigheden, gedrag van anderen en/of gevoelens?
Dit onderzoek kan ook andersom plaatsvinden; vanuit een moeilijke, pijnlijke situatie uit de kindertijd onderzoek je situaties in het heden, die lijken op situaties uit het verleden. Welke pijn of kwetsing is opgelopen? Welke behoeften en verlangens zijn onvervuld gebleven?
Je kunt ook spanning gerelateerde lichamelijke klachten of stemmingsklachten als uitgangspunt nemen om schema’s helder te krijgen.
Wanneer je deze situatie zo levendig mogelijk herinnerd is de vraag wat had je destijds nodig; bescherming, erkenning, bevestiging, expressie of begrip?
Door bewustwording van de oorsprong van de schema’s kun je:
Rouwen om dat wat je niet hebt gehad.
Vanuit een volwassen positie in het heden, onderzoeken welke opties je nu hebt.
Scheiden van verleden en heden
Vaststellen van het effect van een schema: Het heeft ervoor gezorgd:
- dat ik het gevoel had…………
- dat ik de overtuiging had……..
- dat ik bang was dat…………
- dat ik ben gaan (gedrag)………..
Vaststellen van het heden; wat is werkelijk waar?
Wat zijn de bewijzen voor een positieve aanname en positief zelfbeeld.
Uitdaging/ verlangen/ behoefte:
- Ook al denk ik….
- En voel ik me….
- En heb de neiging om…..
- ben ik in staat om te denken dat…….
- Te voelen dat….
- En kan ik…….. (handelen)
Het Modusmodel
Een modus verwijst naar een wisselende, allesoverheersende gemoedstoestand. Er worden vier categorieën modi onderscheiden. Een modus representeert een aantal schema’s en coping stijlen.
De kindmodus omvat elementen van het kinderlijk denken, voelen en doen.
Het Kwetsbare kind waarin eenzaamheid, pijn en verdriet overheersen. De schema’s verlating, minderwaardigheid/schaamte en emotioneel tekort spelen hier een rol en de coping stijl overgave zijn erin vervat.
Het boze kind is woedend omdat zijn behoeften niet worden vervuld.
Het razende kind is razend en destructief omdat zijn behoeften niet worden vervuld.
Het impulsieve kind wil op een egoïstische en ongecontroleerde manier de bevrediging van zijn behoeften afdwingen.
Het ongedisciplineerde kind heeft weinig frustratietolerantie en verdraagt geen ongenoegen of ongemak.
Het blije kind voelt zich geliefd, tevreden, beschermd en begrepen.
De oudermodus is een internalisatie van boodschappen van de ouders.
Straffende ouder is agressief, intolerant, kritisch, ongeduldig en niet vergevingsgezind.
Kritische of veeleisende ouder vindt dat hij moet voldoen aan veeleisende verwachtingen en normen en waarden.
De copingmodus bevat stijlen van omgang met de modi; overgave, vermijding, of overcompensatie.
Zelfverheerlijker schept op en kleineert anderen.
Afstandelijke beschermer gaat gevoelens uit de weg, trekt zich sociaal terug, kan een pessimistische houding hebben
Zelfsusser zoekt afleiding of verdoving om zijn emoties niet te hoeven voelen.
Willoos inschikkelijk geeft zich over aan de wil van anderen om een conflict niet te hoeven aangaan.
Over controleerder probeert zichzelf te beschermen tegen vermeende dreigingen.
De gezonde modus.
Gezonde volwassene heeft positieve en genuanceerde gedachten en gevoelens over zichzelf. Hij doet dingen die goed voor hem zijn, die leiden tot gezonde relaties en activiteiten.
Inspiratie: Schemagerichte therapie in de praktijk.
Het is nooit te laat om los te komen van disfunctionele schema’s en copingstrategieën.
Het is nooit te laat om te leren hoe je een stabiele relatie kunt ontwikkelen.
En het is nooit te laat om meer zelfliefde te ontwikkelen, zodat je je eigen behoeften leert kennen en leert om hiervoor op te komen.
Wil je loskomen uit een rol en een patroon ?
Ik, Marja Postema, help je graag d.m.v. individuele coaching
Neem contact op via het contactformulier dan gaan we kijken wat voor jou de beste aanpak is.
Wanneer je vast zit in een patroon zit je vaak vast aan bepaalde rollen. Bijvoorbeeld dat je altijd van jezelf aardig of behulpzaam moet zijn. Dat is alsof je in een doodlopende straat leeft. Het is een eenzaam gevoel, want niemand ziet wie je echt bent.
OPLEIDING EMOTIONEEL MEESTERSCHAP
Voor iedereen die al even bezig is met bewustwording en persoonlijke ontwikkeling.
Voor iedereen die behoefte heeft aan verdieping, verheldering en aan het oplossen van hardnekkige patronen.
Voor iedereen die vat wil krijgen op verschillende vormen van conditionering.
De opleiding is geaccrediteerd door verschillende beroepsverenigingen.
Meld je aan via het contactformulier voor een gratis intake/kennismakingsgesprek
Woon je te ver weg, maar wil je hier toch mee aan de slag?
Online cursus Ontspannen jezelf zijn.
Ik leer je allerlei beelden en ideeën over jezelf, die niet bijdragen aan jouw levensgeluk, los te laten. Ik bied je een stappenplan aan waar ik al meer dan 20 jaar mee werk en wat zijn effectiviteit heeft bewezen.
Lees meer over de online cursus Ontspannen jezelf zijn
