Wat is parentificatie? -

Parentificatie is een begrip uit de psychologie. Parent is Engels voor ouder.

Parentificatie betekent dat een kind de rol van de ouder inneemt. Het voelt zich verantwoordelijk voor het welzijn van (een van) de ouders en gedraagt zich te jong, te lang, te volwassen. Dat kan zich uiten doordat het erop let dat moeder of vader zich goed voelt, een luisterend oor is voor de ouder, voor de andere kinderen zorgt en allerlei huishoudelijke taken op zich neemt. Hij troost, stelt gerust, geeft advies en helpt. Hij of zij wordt ouder van (een van) de ouders en de ouder neemt een kind-rol in.

Hoe ontstaat parentificatie?

Voor een kind is het vreselijk om een van de ouders te zien lijden. Een kind is vanaf de geboorte afhankelijk, loyaal en houd onvoorwaardelijk van de ouders. Omdat hij de pijn en het ongelukkig zijn van de ouder niet kan verdragen gaat het alles doen om de pijn te verlichten of op te lossen. Een kind heeft het natuurlijke vermogen om lief te hebben, daardoor gaat het automatisch emotioneel voor zijn ouders zorgen. Hij kan het niet verdragen dat ouders verdriet of pijn hebben. Dat is tijdelijk niet erg, zolang de ouders maar in een ouder positie blijven staan. Op een gegeven moment is het belangrijk dat de ouder aangeeft dat het kind zijn eigen gang mag gaan en dat vader of moeder zich wel redt of steun heeft aan andere volwassenen.

Aanleiding van parentificatie

Aanleiding voor een kind om voor de ouders te gaan zorgen kan een gebeurtenis zijn die (een van) de ouders ontregeld. Denk aan een ernstig verlies, werkloosheid, scheiding, familieconflicten etc. Maar parentificatie kan ook voortkomen doordat een van de ouders de verantwoordelijkheid van het ouderschap niet kan of wil dragen. Vooral wanneer psychische problemen of een chronische ziekte een rol speelt, waardoor de ouder niet goed voor een kind kan zorgen. Ouders die zelf verwaarloosd zijn in de kindertijd kunnen ook onbewust een beroep doen op hun kinderen om hun emotionele behoeften vervuld te krijgen. Specifieke situaties die kunnen leiden tot parentificatie zijn een echtscheiding, een groot verlies en spanningen in de relatie:

Echtscheiding en parentificatie

Een scheiding verstoort de stabiliteit in een gezin op een intense manier. Door het vertrek van een ouder naar een andere woning en soms ook plaats, mist er een ouder in huis. Deze lege plek wordt vaak opgevuld door een van de kinderen. De dochter wordt ‘de partner’ van vader die zich onthand voelt, omdat hij niet weet hoe het huishouden te runnen en de zoon wordt de ‘partner’ van moeder die emotioneel kapot is door de scheiding.

Enerzijds wil het kind weer een stabiele situatie en zal daar alles aan doen om de ouder te ontlasten en anderzijds kan een kind het lijden van de ouder niet verdragen. Het zal alles doen om de ouder op te beuren of af te leiden. Bij parentificatie gaat het kind voorbij aan zijn eigen pijn en gemis en aan zijn emotionele behoefte, bijvoorbeeld om getroost en gesteund te worden.

Verlies en rouw en parentificatie

Als het gezin geconfronteerd wordt met de dood van een van de ouders of van een kind is het hele gezin in rouw. Voor de overgebleven ouder is het vaak te veel gevraagd om oog te houden voor de kinderen die er nog zijn. Pijn, gemis en het gebrek aan levenslust kunnen het overnemen. Dat kan voor kinderen heel onveilig voelen als ze al een ouder zijn verloren. De angst kan ontstaan dat de andere ouder het niet redt waardoor ze aan hun lot zijn overgelaten. Daardoor zullen de kinderen er alles aan doen om de overgebleven ouder te ontlasten. Op deze manier komen ze zelf niet toe aan het verwerken van het verlies. Een client van mij verloor rond haar tiende levensjaar haar opa en oma door een auto-ongeluk. Door een ongeluk ben je dierbare mensen van de ene op de andere dag kwijt. Maar het ergste voor haar was dat ze daardoor haar moeder, wiens ouders het waren, kwijt was. Haar moeder was niet meer emotioneel aanwezig.

Spanning tussen ouders en parentificatie

Bij spanning tussen de ouders, neemt het kind, dat sensitief is voor de spanning tussen ouders, de rol op zich van bemiddelaar. Veel ruzie en spanning tussen ouders geeft voor kinderen een onveilig gevoel. Ze hebben de stabiliteit nodig om zich veilig te voelen, want ze zijn afhankelijk van hun zorg. Ze houden van beide ouders en kunnen in een loyaliteitsconflict komen wanneer ouders ze bij ruzies betrekken. Een kind kan proberen de spanning te sussen, maar het kan er ook voor zorgen de aandacht af te leiden naar hem of haar, bijvoorbeeld door de clown uit te hangen of lastig gedrag te vertonen.

Hoe ziet parentificatie eruit?

Een van de kinderen, meestal de oudste neemt de zorg voor de andere kinderen en de huishoudelijke taken op zich. Wanneer de andere ouder er niet meer is wordt het gesprekspartner van de overgebleven ouder. De ouder deelt zijn/haar problemen en emoties met het kind.

Wanneer ouders het leven zwaar vinden en veel zuchten, klagen en steunen kan een kind besluiten geen enkele last te zijn. In mijn praktijk zie ik vaak volwassenen die al jong besloten hebben geen last te zijn omdat een ander kind ziek, lastig of gehandicapt was en daardoor veel aandacht vroeg. Het zag hoeveel dit van de ouders vroeg en besloot geen enkele last te zijn. Hier is een verhelderend boek over geschreven: Het drama van het begaafde kind van Alice Miller.

Wat is het gevolg van parentificatie?

Het kind is vaak nog niet in staat om met advies of oplossingen te komen. Het zal zich eerder machteloos voelen. Als een kind te veel geeft en te veel van zichzelf vraagt, gaat het voorbij aan de fase van ontwikkeling waarin het staat op sociaal, emotioneel, cognitief en fysiek gebied. Jongere kinderen komen niet toe aan spelen, terwijl ze spel en spelen met anderen wel nodig hebben om zich spelenderwijs te ontwikkelen.

Een kind heeft ouders nodig om een gevoel van eigenwaarde te kunnen ontwikkelen en zichzelf te ontdekken met al zijn gevoelens. Het kan deze nog niet zelf benoemen. Eigenwaarde ontstaat doordat de ouders het kind laten voelen dat het de moeite waard is. Als het deze input niet krijgt, gaat het denken dat het waardeloos is.

Een kind dat besluit geen last te zijn, ontwikkelt een persoonlijkheid waar het gehoorzaam, zelfstandig, verantwoordelijk en meegaand is. Iets niet willen, iets vervelend vinden, dat deel van de persoonlijkheid gaat ondergronds en uit zich later wellicht in saboterend gedrag of compensatiegedrag. (Eten, drinken, shoppen)

Vanaf de puberteit heeft het kind de behoefte om zich los te maken van de ouders en op zoek te gaan naar zijn eigen identiteit. De ontwikkeling van de eigen autonomie begint in feite al vanaf het tweede jaar wanneer het kind dingen zelf wel doen en ontdekt dat het macht heeft door op vragen ‘nee’ te zeggen. Wanneer het zich verplicht voelt om voor de ouders te zorgen verliest het de ruimte om zijn eigen weg te gaan en zijn autonome kracht te ontwikkelen. Het onderdrukt de boosheid dat het niet krijgt wat het zelf nodig heeft.

Het kind krijgt de positie van de ouder en de ouder(s) neemt de positie in van het kind. Dat is de omgekeerde wereld. Omdat het kind niet zover ontwikkeld is als een volwassen persoon, schiet het voortdurend tekort. Hierdoor ontstaan faalangst en schuldgevoelens. Omdat het kind niet in staat is te voldoen aan volwassen verantwoordelijkheid krijgt het steeds het gevoel dat het niet lukt of dat hij/zij niet goed genoeg is. Op deze manier ontwikkelt het een negatief zelfbeeld.

Hoe kun je parentificatie herkennen?

Ouders hebben vaak niet in de gaten dat hun kind een te volwassen rol op zich neemt. Het is natuurlijk ook fijn om een behulpzaam kind te hebben. Zo herken je parentificatie:

Het kind is altijd behulpzaam en vraagt voortdurend wat het kan doen.

Het kind let voortdurend op of de ouder zich wel lekker voelt.

De ouder bespreekt regelmatig volwassen problemen met het kind.

De ouder stort regelmatig zijn hart uit bij het kind.

De ouder doet te veel een beroep op het kind om voor de andere kinderen te zorgen of huishoudelijke taken op zich te nemen.

Het kind gaat te weinig met leeftijdsgenoten om.

Het kind neemt geen andere kinderen mee naar huis om de ouder(s) te ontlasten of om zorg en huishoudelijke taken te doen.

Het kind vestigt voortdurend vooral negatieve aandacht op zich.

Hoe kun je als ouder de parentificatie van je kind stoppen?

Waardeer je kind voor zijn zorg en betrokkenheid, maar maak hem of haar duidelijk dat het niet nodig is en dat het niet zijn/haar verantwoordelijkheid is. Neem je verantwoordelijkheid als ouder. Ga bij je kind niet klagen en steunen. Stel je kind gerust dat je in staat bent om voor het gezin te zorgen of dat je samen met je partner je eigen problemen kunt oplossen.

Als ouder is het belangrijk om te beseffen welke taken horen bij volwassenen en wat je van een kind kunt vragen. Dat betekent dat je een kind niet belast met volwassen problemen. Een kind heeft het vertrouwen nodig dat de ouder voor zichzelf kan zorgen of anders steun of hulp zoekt bij volwassenen

Parentificatie en het effect op het volwassen leven.

Volwassenen die als kind voor hun ouder(s) of broertjes en zusjes hebben gezorgd, hebben een zorgpatroon ontwikkeld. Reageren op de behoeften van anderen is vaak een automatisme geworden. Ze zijn hun eigen behoeften kwijtgeraakt. Wat ik vaak hoor in mijn praktijk is dat ze niet zoveel nodig hebben en dat ze het prima vinden om te doen wat de ander fijn vindt. Hun partners kunnen zich ergeren aan dat slaafse gedrag. Dat ze geen behoeften hebben is een illusie. Ieder mens heeft behoefte aan aandacht, betrokkenheid, bevestiging en wil gezien en gehoord worden. Maar in de kindertijd zijn deze behoeften uitgeschakeld.

Doordat het destijds niet kon voldoen aan de verwachtingen zijn schuldgevoelens ontstaan en de aanname dat het de dierbare mensen teleurstelt en in de steek laat. Hier zal hij later in zijn leven gevoelig voor zijn, waardoor zich een gevoeligheid voor depressie kan ontwikkelen. Het heeft zijn levenslust ondermijnt.

Later volwassen kan de onderdrukte boosheid getriggerd worden bij mensen die hun verantwoordelijkheid niet nemen of bij situaties van onrecht.

Later in zijn leven kan het in relaties aandacht, betrokkenheid en steun gaan opeisen, zowel van de partner als van de kinderen. Het kan ook leiden tot fysieke mishandeling. Dit noemt men in de psychologie de roulerende rekening.

Volwassenen die in de kindertijd de zorgende rol hebben ontwikkeld worden vaak hele betrokken en sociale mensen, die door iedereen geliefd zijn. Dit pleasende gedrag levert veel positieve aandacht op. Dat kan verslavend werken. Maar ondertussen worden eigen behoeftes chronisch verwaarloosd. Pleasers hebben veel moeite om voor zichzelf op te komen. Het risico op een burn-out is groot.

Een client van mij moest als 10-jarige zijn twee kleine zusjes elke dag in de week naar de kleuterschool brengen en een drukke weg oversteken. Er elke dag voor zorgen dat kleuters met hun ongebreidelde energie veilig de weg overkwamen was voor hem een zeer belastende ervaring. In zijn volwassen leven reageerde hij met paniek op verwachtingen waarbij hij het gevoel had, het niet waar te kunnen maken.

Loslaten van het zelfbeeld dat je er altijd voor anderen moet zijn.

Word je bewust van je emoties en gevoelens

Jouw emoties en gevoelens zijn een kompas in je leven. Ze geven aan waar je van houdt, waar je blij van wordt, maar ook wat je vervelend vindt of wat je niet wilt. Emoties en gevoelens kunnen je helpen om je automatische gedrag los te laten en meer af te stemmen op je eigen behoeften. Er zijn verschillende manieren om meer in contact te komen met je emoties en gevoelens. Denk aan yoga, mindfulness, haptonomie.

Wanneer je beter in contact bent met je gevoelens is je patroon om anderen te helpen niet gelijk weg. Het vraagt oefening en discipline om voortdurend stil staan bij situaties en mensen die een beroep op je doen en de tijd te nemen om op zo’n moment je gevoel te raadplegen.

Ontdek activiteiten waar je blij van wordt

Onderzoek wat er allemaal te beleven en te leren valt. Probeer terug te halen wat je vroeger als kind leuk vond. Welke activiteiten wil je gaan verkennen. Je hebt niet altijd een antwoord klaar. Vaak vraagt het eerst een ontdekkingsreis waarin je van alles gaat verkennen en ervaren. Denk aan creatieve cursussen, sportieve cursussen of intellectuele of filosofische cursussen of samen dingen doen met mensen zoals wandelen, naar de film of theater gaan.

Voel je je verantwoordelijk voor het geluk van alle mensen in je nabije omgeving?

Dat is niet gezond, want ieder mens is zelf verantwoordelijk voor zijn of haar geluk. Sommige mensen kunnen je zelfs te opdringerig vinden of een bemoeial.

Parentificatie kan zich, doordat het zo jong ontstaat, zich diep verankeren in je zelfbeeld en gevoel van eigenwaarde waardoor je veel moeite hebt om grenzen te stellen, nee te zeggen tegen verzoeken om hulp of moeite hebt om voor je eigen behoeftes op te komen. Hierdoor loop je het risico om burn-out te raken.

Het kind in jou heeft recht op liefde, aandacht en verzorging. Dat klinkt misschien vreemd voor je.

Lees het artikel over de luide roep van het innerlijke kind in je volwassen leven.

Heb je behoefte aan ondersteuning om de balans goed te bewaren tussen geven en voor jezelf zorgen?

Wil je loskomen van beperkende patronen en ontdekken wie je nog meer bent?

Heb je zin om op avontuur te gaan en jezelf beter te leren kennen?

Wil je een andere richting geven aan je leven?

COACHING MOGELIJKHEDEN

Meld je aan via het contactformulier voor een gratis intake/kennismakingsgesprek

Ben je al even bezig is met bewustwording en je persoonlijke ontwikkeling?

Heb je behoefte aan verdieping, verheldering en aan het oplossen van hardnekkige patronen?

Heb je behoefte aan een persoonlijke en professionele ontwikkeling?

GEACCREDITEERDE OPLEIDING EMOTIONEEL MEESTERSCHAP