Ieder mens wil graag controle over zijn leven hebben
Controle geeft een gevoel van zekerheid en rust. Maar ondanks de vermeende controle loopt het leven vaak anders dan je hebt gepland. Je levensplan kan bijvoorbeeld gedwarsboomd worden door ziekte, werkloosheid of een gemis aan capaciteiten. Je dromen komen niet altijd uit; de gedroomde partner blijft weg of een langgekoesterde wens naar kinderen wordt niet vervuld. In al die situaties waarin je geen invloed hebt, kun je je machteloos voelen. Wanneer dierbare mensen iets naars overkomt, kun je vaak alleen maar machteloos toezien. Zo is de dood een onherroepelijke, ongenaakbare gebeurtenis. Maar ook langdurige nare situaties, zoals werkeloosheid, ziekte of ongewild alleenstaand zijn, kunnen leiden tot een chronisch gevoel van machteloosheid. Het is een zeer onaangenaam en moeilijk uit te houden gevoel. Vandaar dat men machteloosheid vaak uit door boos te worden, te schreeuwen of ergens tegen aan te trappen. Andere woorden die dit gevoel van machteloosheid aangeven zijn: Gefrustreerd, hulpeloos, krachteloos, lamgeslagen, moedeloos, onmachtig, radeloos en wanhopig.
Fysieke reactie
Bij machteloosheid kunnen lichaamsfuncties vertragen. Wanneer je denkt dat niets helpt of je niets hebt in te brengen, kun je je vermoeid gaan voelen en minder zin in eten hebben, wat weer kan leiden tot passiviteit. Het is daarentegen ook mogelijk dat je je juist gaat opwinden, omdat je weigert te accepteren dat je machteloos bent. Je gaat ertegen vechten. Dat verhoogt de hartslag, het adrenalinepeil en geeft stress.
Men kan geen ijzer met handen breken.
In verschillende situaties waarin je je machteloos voelt, kun je worden geconfronteerd met jezelf. Stel dat je je machteloos voelt, omdat jouw verhaal niet overkomt bij anderen. Je kunt anderen de schuld geven dat ze jou niet begrijpen, maar je kunt ook onderzoeken hoe dat komt. Wellicht ontdek je dat je bang bent om in het middelpunt van de belangstelling te staan of dat je er bij voorbaat vanuit gaat dat jouw verhaal niet interessant is. In die zin word je geconfronteerd met een gebrek aan zelfvertrouwen of een gebrek aan vaardigheden. Elk beroep vraagt om bepaalde vaardigheden, maar ook in je privéleven heb je bepaalde vaardigheden nodig. Stel dat je niet weet hoe je een gesprek op gang houdt, hoe je irritaties uit of hoe je voor jezelf opkomt. Dat kan een machteloos gevoel geven, maar is op te lossen door hulp te vragen of een cursus te volgen.
Onherroepelijke situaties kunnen je confronteren met machteloosheid
Het is anders in situaties waarin je geen enkele macht hebt, zoals bij de dood van een dierbaar persoon. Het enige wat je kunt doen is rouwen. Rouw is de enige manier om een verlies en machteloosheid te verwerken.
Wanneer je gewend bent om je altijd machtig te voelen, is het moeilijk te accepteren dat je bijvoorbeeld vastzit in een ongelukkige relatie of werksituatie. Je loopt het risico dat je een Don Quichot wordt, die tegen de windmolens vecht.
Ans is projectleider. Ze kreeg de opdracht, onderzoek te doen naar een mogelijke belangrijke overname. Omdat er haast bij was, het ging om de toekomst van de organisatie, werkte ze hieraan een maand lang, zeven dagen in de week, zonder te klagen. Op een dag kreeg ze te horen dat ze met het onderzoek kon stoppen, want de overname ging niet door. Het was een korte mededeling, geen bedankje, geen uitleg, niets. Ze voelde zich volkomen lamgeslagen en machteloos.
Er zijn dus enerzijds situaties die je niet kunt veranderen, zoals de dood van een dierbaar persoon, maar ook een scheiding of ontslag kan onherroepelijk zijn. Anderzijds zijn er situaties waaraan je iets kunt doen door een cursus te volgen om je vaardigheden te ontwikkelen of in therapie te gaan om je patronen op te lossen.
In onze Westerse samenleving lijkt alles maakbaar
Je kunt bij wijze van succesvol en gelukkig worden in tien stappen. In deze maakbaarheidsvisie wordt vergeten dat je bij bijna alles wat je in je leven doet, afhankelijk bent van anderen. Je bent afhankelijk van werk om een goed salaris te kunnen verdienen. Op het werk ben je afhankelijk van collega’s en leidinggevenden om op een prettige manier te kunnen samenwerken en je werk goed te kunnen doen. Je bent afhankelijk van familie en vrienden om je in moeilijke tijden te willen helpen en het gevoel te krijgen dat er van je wordt gehouden. Deze afhankelijkheden kun je eindeloos verder invullen, want in essentie zijn we totaal afhankelijk.
De eerste ervaringen met machteloosheid
Tijdens je geboorte verlaat je de veilige, geborgen haven van de baarmoeder. Deze heftige ervaring wordt verzacht wanneer je liefdevol wordt ontvangen, zodat je de veilige eenheid met je moeder kunt blijven voelen. Je bent totaal afhankelijk van haar of zij reageert op al jouw behoeften aan liefde, voedsel en geborgenheid. Wanneer je moeder niet reageert op deze behoeften, kun je alleen maar huilen en schreeuwen, verder ben je totaal machteloos. Dit proces van hechting is heel kwetsbaar en een voorwaarde om je tot een stabiele persoonlijkheid te kunnen ontwikkelen en later stabiele relaties te kunnen aangaan. Voor een goed verloop is het belangrijk dat ouders stabiel en voorspelbaar zijn, zodat je vanuit die veilige hechting je langzaam kunt onthechten en de wereld gaan ontdekken rond je tweede levensjaar.
Je autonomie ontwikkelen
Vanaf je tweede levensjaar onderzoek je de omgeving en wil je dingen zelf doen. Je leert de macht van het woord ‘nee’. Met de eigen ruimte en keuzevrijheid groeit het gevoel van zelfvertrouwen. Het is een machtig gevoel te mogen zijn wie je bent en te kunnen doen wat je wilt doen. Maar sommige ouders zien dit als een koppigheidsfase en menen dat het innemen van eigen ruimte de kop moet worden ingedrukt. Omdat je afhankelijk bent van je ouders, pas je je aan hen aan. Wanneer je als kind steeds te horen hebt gekregen, dat je je mond moet houden, omdat je te dom of te klein bent of omdat anderen het beter weten, zal het gevoel van machteloosheid als een bodem onder je bestaansrecht zijn gelegd. Je kunt uit zelfbescherming hebben gekozen voor gehoorzaamheid, behulpzaamheid of vriendelijkheid. In je volwassen leven richt je je op wat anderen nodig hebben en voel je je schuldig, wanneer je je eigen weg wilt gaan.
“Zonder een ontvankelijke moeder kunnen we uiteindelijk misschien gaan geloven dat iets ondernemen zinloos is, dat we gebeurtenissen niet kunnen beïnvloeden, dat we hulpeloos zijn. Dergelijke ontmoedigende confrontaties staan in schril contrast met ervaringen van synchronie, waarbij we leren dat we kunnen krijgen wat we nodig hebben, en vol vertrouwen rekenen op harmonie en goede gevoelens. Dit basisvertrouwen zoals analyticus Erik Erikson het noemt, omvat zowel het vertrouwen in onze moeder als het geloof dat je jezelf kunt vertrouwen.”
Judith Viorst
Uit: Greep op het leven. Ons levenslange gevecht tegen macht en overgave
Macht en machteloosheid
Naast opvoeding is ook de gezinssituatie van invloed geweest op je gevoel van macht en machteloosheid. Denk aan het verschil in machtsbeleving tussen oudste en jongste kind. Vaak worden de jongere kinderen door de oudere kinderen gedomineerd.
Mijn oudere broer gebruikte tijdens de lagere-schoolperiode zijn macht om mij uit te sluiten bij spelletjes, omdat ik een meisje was. Hij was slimmer en sterker. Wanneer we fysiek vochten, won hij en wanneer we spelletjes speelden, won hij. Dat gaf mij een voortdurend machteloos gevoel. Later wilde ik geen spelletjes spelen omdat ik ervan uitging dat ik toch zou verliezen.
Ook armoede kan veel machteloosheid geven binnen een gezin. Wanneer er geen geld is voor goede kleding of schoolreisjes, kunnen kinderen eerder gepest worden en zich machteloos voelen omdat ze er niet bij horen. Geen geld voor een goede opleiding heeft als gevolg dat kinderen zich niet optimaal kunnen ontwikkelen.
Machteloosheid heeft een destructief effect, wanneer het ten koste gaat van je welzijn. Als je voortdurend het gevoel hebt dat je geen invloed hebt op je levensomstandigheden, wordt je levensenergie beperkt.
Twee strategieën
Bij een gevoel van machteloosheid heb je twee opties; je legt je erbij neer of je gaat er tegenin. Wanneer je passief je je lot ondergaat, zal er niets gaan veranderen. Je kunt je een slachtoffer voelen.
Bij de andere strategie ga je ervanuit dat je invloed hebt of je gaat je best doen om invloed te krijgen. Dit kan leiden tot een inspanning tot je er bij wijze van spreken dood bij neervalt. Je gaat door totdat je opgebrand bent en niets meer kunt. Burn-out. Ik moet aan het spel ganzenbord denken, hoe vaak ik terug moest naar AF of in de PUT terecht kwam. Een oefening in machteloosheid.
Geef mij de moed te veranderen wat ik kan veranderen.
Geef mij inzicht te accepteren wat ik niet kan veranderen
en de wijsheid om het verschil te zien.
Gebed van Franciscus van Assisi (1181-1226)
Wil je loskomen van je gevecht met machteloosheid?
Ik help je er graag mee.
Neem contact met mij op via het contactformulier.
Wil je weten welke stressymptomen aangeven dat je op weg bent naar een burn-out?
Vraag de gratis test aan:
Copyright: Marja Postema
Emotionele Intelligentie Academie
