Het probleem bij kritiek geven is dat het vaak ontstaat door irritaties.
Deze irritaties ontstaan weer doordat we er allerlei gedachtes en veronderstellingen hebben over iemand zijn doen en laten, die meestal niet kloppen.
Hoe kun je het beste kritiek geven
De ´Ik-vorm’
Als je kritiek wilt geven dan heeft dat het meeste effect als je dat in de zogenaamde ‘ik-vorm’ doet. Dan is het voor de ander duidelijk dat het jouw ervaring of waarneming is. “Ik erger me aan je gedrag”, in plaats van “Jouw gedrag is storend”. “Ik kan dit niet voor je doen want ik heb het te druk”. In plaats van ‘We hebben het wel erg druk’. Met IK zet je jezelf stevig neer en ja dat is heel spannend.
Gedrag beschrijven in plaats van interpreteren
Het is belangrijk dat je concreet bent in je kritiek. Je probeert zo objectief mogelijk te beschrijven waar je iets over wilt zeggen. Dat gaat meestal over gedrag van de ander. Bijvoorbeeld “Je komt gelijk met een oplossing” in plaats van “Je bent niet in me geïnteresseerd”. De tweede opmerking is een interpretatie. Het kan natuurlijk zijn dat je dat gevoel hebt. Je zou dan kunnen zeggen:” Je komt gelijk met een oplossing” en daardoor denk ik dat je niet in mij bent geïnteresseerd. Hier is ons eigen minderwaardigheidsgevoel aan het woord is.
Het effect van het gedrag van de ander op jou
Het effect kan zijn dat je allerlei interpretaties krijgt of bepaalde gevoelens. Bijvoorbeeld “Als je gelijk met een oplossing komt, heb ik het gevoel dat mijn aanwezigheid er niet toe doet”.
Wat is je wens of behoefte
Om dit gesprek goed af te sluiten is het belangrijk om aan te geven wat je graag zou willen in de toekomst, wat betreft het onderwerp van gesprek. Bijvoorbeeld in een vergadering “Ik vind het fijn als iedereen vertelt wat hij als beste oplossing ziet”, en in een twee gesprek zou je kunnen zeggen: “Ik wil je graag mijn ideeën vertellen voor een oplossing”.
Complimenten geven en ontvangen
Als je aan mensen vraagt wat vind je gemakkelijker complimenten geven en ontvangen of kritiek geven en ontvangen, dan is het toch vaak dat het moeilijker is om complimenten te geven en te ontvangen. Daarom is het goed om erbij stil te staan wanneer je kritiek geeft aan iemand of je deze persoon ook wel eens complimenten geeft.
Het kan de kritiek wat verzachten en iemand ervaart dat hij of zij niet alleen maar slecht is.
Veel mensen vinden het moeilijk om complimenten te geven en ontvangen. We vinden het niet moeilijk te zeggen wat niet goed gaat en wat beter kan en moet bijvoorbeeld op het werk, in het onderwijs, bij de opvoeding. Maar je medemens een compliment geven, zeggen dat je trots bent of iemand bewonderd dat past niet in onze cultuur van ‘doe maar gewoon’. Het motto is ‘als je niets hoort dan gaat het blijkbaar goed’.
Onze Calvinistische wortels hebben hardwerkende mensen van ons gemaakt. Genieten van onze successen hoort daar niet bij. Dan kon je wel eens arrogant worden. Hierin zouden we van de Amerikanen kunnen leren.
Als iemand een compliment geeft dan wuiven we dat weg met opmerkingen als, ‘Het valt wel mee’, ‘Het was maar een koopje’, ‘Het koste geen moeite’, ‘Dat doe je gewoon’, ‘Je moet niet overdrijven’ etc. Hier zijn we in gespecialiseerd. Wat we lastiger vinden is het compliment echt te ontvangen totdat je het in je buik voelt kriebelen en er misschien verlegen van wordt of trots en zegt: ‘Dank je, fijn om te horen’.
Als we dat kunnen dan groeien we en worden we gemotiveerd om nog meer te geven van onszelf!
Waarom is kritiek ontvangen zo moeilijk?
De meesten van ons vinden het moeilijk om feedback te ontvangen. We ervaren een opmerking over ons gedrag al snel als kritiek. Wat het nog lastiger maakt is dat we de kritiek persoonlijk opnemen. Een opmerking over een bepaald gedrag, hoe klein ook, ervaren we als een opmerking over onze gehele persoon. We denken; ”Ik ben dus niet goed genoeg”.
Als mijn man, bij thuiskomst, zegt dat ik hem niet gebeld heb zoals beloofd, dan sta ik gelijk met een verdediging klaar. Dan zegt hij:” Het is geen kritiek”. Dan vind ik me zelf stom dat ik dat doe en dat voelt eigenlijk ook alweer als kritiek. Ik verbaas me steeds weer hoe ik blijkbaar een diep gevoel van niet goed zijn ervaar, als hij iets opmerkt.
Terechte kritiek op jou ontvangen
Stel dat iemand kritiek geeft op jouw gedrag en je realiseert je als je eerlijk bent dat de kritiek terecht is. Als je werkelijk bereid bent om deze kritiek onder ogen te zien dan geeft dat een kans om een samenwerking of vriendschap te verbeteren. Confrontaties waarin iemand je feedback geeft over jouw gedrag wat niet attent, lief, nadenkend, zorgzaam is maar eerder egoïstisch, berekenend of lui, zal moeilijk te incasseren zijn. Meestal komt er daarna een gevoel van schaamte of schuld. Dat valt niet altijd mee omdat van jezelf onder ogen te zien.
Maar wat is de vriendschap of relatie je waard?
Wat doen we om al die gevoelens te vermijden?
Je gaat jezelf verdedigen
Jezelf verdedigen betekent dat je redenen of zogenaamde redenen (excuses) hebt waardoor je jezelf onschuldig verklaart. Eigenlijk zeg je: ”Ik kon er niets aan doen”. Je wilt dat de ander het jou niet kwalijk neemt. Je haalt allerlei omstandigheden erbij om jezelf onschuldig te pleiten. “Ik kon je niet bellen, want mijn beltegoed was op, batterij was op, mobiel vergeten, een vriendin had me nodig, de buurvrouw had hulp nodig, de kat had overgegeven etc.
Meestal leidt verdediging tot discussie en mogelijk ruzie. Je bent er sneller vanaf als je gewoon ‘sorry’ zegt, ‘stom van me’, ‘het spijt me’. In dit geval neem je diegene serieus en bied je je excuses aan. Meer is er meestal niet nodig.
De aanval als de beste verdediging
Je kunt het ook nog erger maken. Als je verdediging niet werkt, ga je in de aanval. “Ik ben misschien vergeten jou te bellen maar hoe vaak komt het niet voor als ik jou nodig heb dat je mobiel uit staat?!?”. Als je een stevige ruzie wilt dan is dit de beste manier.
Hoe kun je kritiek echt ontvangen?
Kritiek echt ontvangen zonder in de verdediging of in de aanval te gaan is erg moeilijk, maar het kan.
Stap 1
De eerste stap is dat je de kritiekgever laat uitpraten zodat je echt hoort wat hij zegt en dat je probeert te begrijpen waarom hij het zegt. Ondertussen gaan er waarschijnlijk allerlei gedachtes, gevoelens en impulsen door je heen. De kans is groot dat je je wilt gaan verdedigen of dat je een boosheid voelt opkomen. Dat is een moeilijk moment want hier moet je nog even niet reageren.
Stap 2
Je neemt even de tijd om deze innerlijke reactie helder te krijgen.
- Welke veronderstellingen komen er boven?
- Voel je je niet goed genoeg of afgewezen?
- Ben je bang dat deze feedback bepaalde gevolgen zal hebben?
Je gaat dus met je aandacht naar deze kwetsbare gedachtes en gevoelens. Deze gedachtes en gevoelens probeer je te verwoorden: “Ik heb het gevoel dat ik het helemaal niet goed doe” of “Ik voel me echt waardeloos”. Je geeft hiermee de ander de kans om zijn feedback te verduidelijken. Hoogstwaarschijnlijk zal diegene zeggen dat je een prima mens bent (krijg je gratis een compliment) maar dat het gaat om een klein aspect, wat je misschien nog moet leren. Op deze manier krijg je meer duidelijkheid. Er is een klein risico dat de feedback gever zal zeggen dat nu jij het naar voren brengt, hij inderdaad nogal teleurgesteld in je blijkt te zijn. Dat is een pijnlijk moment maar kan wel leiden naar een open gesprek waar je baat bij hebt omdat het klopt.
Stap 3
Je onderzoekt of de kritiek gericht is op je persoon of op je gedrag. Doordat je dit gesprek aan gaat wordt het duidelijk of de kritiek gericht is op wie je bent (daar ben je bang voor) of gericht is op wat je hebt gedaan of nagelaten. Persoonlijke kritiek, kritiek op wie je bent, is meestal ook onduidelijke kritiek. Persoonlijke kritiek is bijvoorbeeld: Iemand vind je dominant, arrogant, betweterig, onzeker, afhankelijk, achterbaks, onaanraakbaar, onbetrouwbaar etc. Deze vorm van kritiek is nogal respectloos maar het is ook onduidelijk want wat doe je dan precies als iemand je bijvoorbeeld dominant vindt. Als dat niet duidelijk is dan ga je er een eigen invulling aan geven. Dus als je persoonlijke kritiek krijgt is het belangrijk om door te vragen naar het gedrag waar diegene blijkbaar last van heeft en het effect. Bijvoorbeeld: ”Ik heb er last van als je anderen niet uit laat praten. Het effect is dat ik geïrriteerd raak omdat ik denk dat mijn mening er niet toe doet”. De kritiek gever laat nu ook zijn kwetsbaarheid zijn. Dat luistert en praat wat makkelijker.
Stap 4
De vierde stap is dat je reageert op de kritiek. Je geeft aan wat je herkent, waar je het mee eens bent en wat je niet herkent. Als je de kritiek niet herkent kun je om voorbeelden vragen. Als je de kritiek herkent kun je hier uitleg over geven, zonder dat je je verdedigt. Bijvoorbeeld je krijgt kritiek van je leidinggevende omdat je bepaalde klussen niet op tijd af hebt. Dit herken je. Je legt uit dat de neiging hebt om collega’s die om hulp vragen eerst te gaan helpen en dan blijft je eigen werk liggen. Je leidinggevende vraagt wat je nodig hebt om ‘nee’ te kunnen zeggen tegen je collega’s. Op deze manier leidt het kritiek geven naar een gesprek waarin je ondersteuning krijgt. Is dat niet verrassend? Deze stap is ook belangrijk omdat je niet alles voor zoete koek hoeft aan te nemen.
Je kunt zelfs om kritiek vragen.
Dat is zinvol als je het idee hebt dat iemand kritiek op je heeft en dit niet uit. Misschien zit het alleen in jouw hoofd. Maar daar kom je pas achter als je vraagt. Bijvoorbeeld; “Ik denk dat jij me lastig vindt als ik om hulp vraag, klopt dat?”. Hoe vaker je een gesprek hierover aan gaat hoe gemakkelijker het wordt, want je zult ontdekken dat anderen veel minder kritiek hebben dan dat jij denkt.
Kritiek geven en ontvangen is een vorm van feedback geven en ontvangen
Feedback is de informatie van anderen over hoe bepaald gedrag van jou door hen wordt waargenomen, ervaren en begrepen en welke effecten dat gedrag op hen heeft. In de buitenwereld krijg je die informatie meestal niet direct, eerder indirect, bijvoorbeeld non-verbaal. Door goede feedback krijg je meer inzicht in je eigen manier van handelen en de uitwerking die dat heeft op anderen.
De Feedback moet beschrijvend zijn, niet interpreterend of veroordelend. Beschrijf wat je ziet, hoort en voelt zo neutraal mogelijk: Het is bij negatieve feedback belangrijk dat je laat merken dat je het over gedrag hebt en niet over de hele persoon. Bijvoorbeeld:
Het valt me op dat je mij niet aankijkt, daardoor krijg ik het gevoel dat je niet luistert.
Feedback moet concreet en specifiek zijn voor een bepaalde situatie op een bepaald moment. Dus niet: Jij doet altijd zo onaardig
Het beste kan feedback gelijk gegeven kan worden op het moment dat iemand iets doet waar je last van hebt.
De feedback is persoonlijk, het komt van jou en is jouw ervaring. Ik boodschap. Geef jezelf bloot. Geef aan wat het effect op jou is. Welke gevoelens het oproept en wat het mogelijke effect is op jouw gedrag.
De feedback dient de ander, dus het is niet de bedoeling dat je al je ergernissen dumpt. Het is belangrijk dat je beseft wat het effect kan zijn van de feedback. Het is nooit leuk negatieve feedback te horen. Wees dus zorgvuldig in je formulering.
Het ontvangen van feedback
Bij het ontvangen van feedback is het belangrijk dat je in staat bent om je eigen gedrag ter discussie te stellen zonder dat je je meteen aangevallen voelt en meent in de verdediging te moeten gaan. Probeer bereid te zijn de feedback te ontvangen.
- Probeer je in de ander te verplaatsen en hem te begrijpen
- Probeer je niet te verdedigen of boos te worden, voel wat het met je doet.
- Besef dat het niet over jou als persoon gaat maar over gedrag.
- Ga na of de feedback zonder oordeel wordt gegeven en geef anders feedback terug.
- Wanneer niet wordt aangegeven wat het effect is, vraag er dan naar.
- Wellicht, als het veilig genoeg is, kun je benoemen voor welke oordelen je bang bent.
Wil je hier begeleiding bij hebben? Ik help je graag.
Neem contact met mij op via de contactpagina.
Kijk naar de mogelijkheden voor coaching:
Copyright: Marja Postema Emotionele intelligentie Academie
