De hersenen zijn het controle en stuurcentrum van ons organisme.
Alles staat in het kader van overleven. Bij trauma raakt dit controlecentrum ontregeld.
Onze hersenen bestaan uit evolutionair jonge en oude delen.
Het rationele, cognitieve brein is het jongste deel van de hersenen en houdt zich voornamelijk bezig met het begrijpen van hoe dingen en mensen werken en hoe we onze doelen kunnen bereiken en het beste met de wereld om ons heen kunnen omgaan.
Onder het rationele brein liggen twee evolutionair oudere hersenen die zich bezighouden met de fysiologie van ons lichaam en gevoelens van o.a. lust en onlust, veiligheid, honger, vermoeidheid, verlangen.
Het reptielenbrein
Het primitiefste deel van de hersenen is het oude dierlijke brein, de reptielenhersenen genoemd. Dit deel van de hersenen houdt zich o.a. bezig met eten, slapen, ademen, honger en pijn voelen.
Het limbisch systeem
Dan is er nog het limbisch systeem, ook wel genoemd de ´zoogdierhersenen´, omdat alle dieren die in groepen leven en voor hun jongen zorgen deze hersenen bezitten. Hier bevinden zich de emoties, de waarnemer van gevaar, de beoordelaar van wat aangenaam of juist beangstigend is. Dit systeem helpt je aan te passen aan de omstandigheden waarin je opgroeit. Tijdens de baby/ en peutertijd zijn we voortdurend aan het experimenteren met de omgeving. Zo ontwikkelt zich het limbisch systeem.
De emotionele hersenen
Samen vormen de reptielenhersenen en het limbisch systeem, wat Bessel van der Kolk, de ´emotionele hersenen´ noemt. Deze bevinden zich in het hart van het centrale zenuwstelsel. Hun belangrijkste taak is om ons welzijn te waarborgen. Zo scheiden ze bij gevaar hormonen af zodat we in actie komen en ze geven ons bij fijne ervaringen een prettig fysiek gevoel.
De emotionele hersenen scannen de omgeving op herkenningspunten voor eventueel gevaar, maar zijn hier niet secuur in. Daardoor trekken ze snelle conclusies in tegenstelling tot het rationele brein, die een situatie verder onderzoekt. Door een snelle conclusie kan er een snelle overlevingsreactie ontstaan d.m.v. vluchten, vechten of bevriezen.
De emotionele hersenen krijgen hun informatie via de zintuigen binnen, wat we zien, horen, ruiken en via de tastzin. De waarneming komt of terecht bij de amygdala in het limbisch onbewuste brein of het gaat naar de frontale hersenkwabben waar het terecht komt in ons bewustzijn.
De frontale hersenkwabben
Er is nog een deel in de hersenen dat zich rond het tweede levensjaar ontwikkeld: de frontale hersenkwabben, die het grootste deel van de neocortex in beslag nemen. De frontale hersenkwabben helpen ons met taal de wereld te begrijpen, informatie op te nemen en te verwerken en helpen ons om te gaan met anderen. Ze helpen ons om na te denken over mogelijke gevolgen van onze acties en het bedenken van creatieve oplossingen.
De spiegelneuronen
Ook het vermogen tot empathie, je kunnen verplaatsen in een ander ligt in de frontale hersenkwabben. Het helpt ons om andermans motieven te begrijpen, zodat je je veilig kunt voelen in het omgaan met mensen met verschillende waarden en normen.
In 1994 ontdekte men de spiegelneuronen. Met behulp van de spiegelneuronen kunnen we ons verplaatsen in de intentie en gemoedstoestand van de ander, zowel in positieve als negatieve zin. De vreugde van een ander maakt ons blij, maar het verdriet van een ander kan ons ook verdrietig maken en als iemand boos op je wordt is de kans groot dat je ook boos wordt.
Trauma kan een grote impact hebben op de werking van de hersenen.
Door trauma raakt dit systeem ontregeld. Nieuwe waarnemingen worden gerelateerd aan oude (o.a. traumatische) ervaringen. Omdat de amygdala eerder reageert dan de frontale hersenkwabben en extra waakzaam is geworden door trauma, concludeert het systeem eerder en vaak onjuist dat er gevaar is.
De waarschuwingssignalen van de amygdala zorgen voor afgifte van stresshormonen, zoals cortisol en adrenaline, die de hartslag, bloeddruk en ademhaling verhogen ter voorbereiding op een vecht- of vluchtreactie. Normaal gesproken keert het lichaam weer terug naar de rust stand maar doordat het systeem is ontregeld blijven de hersenen signalen zien van gevaar en blijft het lichaam stresshormonen aanmaken, waardoor je constant gespannen bent. Door een overspannen lichaam kun je niets hebben, raak je snel geïrriteerd, overmatig boos of om dit te voorkomen, trek je je steeds meer terug.
De prefrontale cortex verliest het vermogen om irrelevante informatie van relevante informatie te scheiden doordat de amygdala sneller reageert.
Hoe heftiger een zintuigelijke waarneming binnenkomt bij de emotionele hersenen, hoe lastiger het is voor het rationele brein om dit te beïnvloeden. Normaal zorgt de prefrontale cortex ervoor dat je stil staat bij wat er gaande is en wat je opties zijn in het ondernemen van actie, zodat je een bewuste keuze kunt maken. Vanuit de prefrontale cortex neem je de tijd om te reageren. Normaal lukt dat omdat je in staat bent om impulsieve reacties te onderdrukken. Maar door trauma krijgt dit deel van de hersenen weinig kans, waardoor het veel moeilijker wordt om emoties te reguleren en impulsen te beheersen.
Ontregelde samenwerking tussen linker- en rechterhersenhelft
Vanuit de rechterhersenhelft reageren we intuïtief, emotioneel, visueel en sensitief. Vanuit de linkerhersenhelft reageren we verbaal, rationeel en analytisch. Ideaal gesproken werken de twee hersenhelften samen. De twee hersenhelften slaan herinneringen ook verschillend op. De linkerhersenhelft slaat feiten op en geeft er betekenis aan. De rechterhersenhelft slaat de zintuigelijke ervaringen en emoties op.
Wanneer een zintuigelijke ervaring lijkt op een onaangename gebeurtenis uit het verleden, reageert je rechterhersenhelft vanuit emoties en een gevoel van dreiging alsof je terug bent in deze vroegere ervaring. Op zo’n moment laat de linkerhersenhelft het afweten. Het vermogen om de situatie op een logische manier te verklaren ontbreekt dan. Hierdoor besef je wellicht niet dat je een herbeleving ervaart. Doordat je niet kunt nadenken over de situatie kun je niet zien wat oorzaak en gevolg is, wat het effect is van je eigen acties of wat een verstandige keuze is in de situatie. Door overweldigende emoties kun je niet meer goed nadenken. Door trauma kun je dermate heftig reageren zonder dat je je bewust bent van het effect van jouw heftige emoties op anderen. Je bent eerder geneigd om anderen de schuld te geven of begrijpt gewoon niet waar ze het over hebben.
Door de ontwikkelingen in de neurowetenschap wordt zichtbaar wat voor effect trauma op de ontwikkeling van de hersenen heeft, op het vermogen om emoties te reguleren en het vermogen om af te stemmen op anderen.
Het is inzichtelijk geworden waarom mensen met PTSS weinig kunnen verdragen en bij triggers in woede kunnen uitbarsten.
Literatuur:
Traumasporen. Prof. – Dr. Bessel van der Kolk
De polyvagaaltheorie in therapie – Basisboek. – Deb Dana
De nervus vagus als bron van herstel. – Stanley Rosenberg
De polyvagaaltheorie en de transformerende ervaring van veiligheid. – Stephen W. Porges
Innerlijke zelfvervreemding overwinnen na trauma. – Janina Fisher
Heb je behoefte aan begeleiding, dan help ik, Marja Postema, je graag.
Meld je aan via het contactformulier voor een gratis intake/kennismakingsgesprek
Ben je al even bezig is met bewustwording en je persoonlijke ontwikkeling?
Heb je behoefte aan verdieping, verheldering en aan het oplossen van hardnekkige patronen?
Heb je behoefte aan een persoonlijke en professionele ontwikkeling?
GEACCREDITEERDE OPLEIDING EMOTIONEEL MEESTERSCHAP
