We kunnen ons zowel privé als op het werk machteloos voelen. In een relatie kun je het gevoel hebben dat je tegen een muur aanloopt, omdat je partner niet doet wat je verwacht. Op het werk kun je het gevoel hebben, dat je geen invloed hebt op de gang van zaken. Mensen gaan daar heel verschillend mee om. De ene persoon legt zich erbij neer, met of zonder tegenzin, een ander verzet zich subtiel of met hand en tand. In dit artikel laat ik de verschillen in het omgaan met machteloosheid zien in de vorm van types. Bij een type gaat het om gedrag dat automatisch ontstaat en waarbij je het gevoel hebt dat het geen vrije keuze is.
De optimist Het komt altijd goed
Je bent iemand die positief is ingesteld. Voor jou is het glas meestal half vol, in plaats van half leeg. Bijna elk probleem is een uitdaging voor je. Je gaat ervan uit dat een nare ervaring van voorbijgaande aard is en dat je er iets van kunt leren. ‘Na regen komt zonneschijn’ is jouw motto. Je optimisme geeft je veerkracht om moeilijkheden te overwinnen. Je focus ligt op de fijne, leuke en interessante aspecten van het leven, zodat je op een positieve en inspirerende manier wordt beïnvloed. Als het leven tegenzit, kun je goed relativeren en daardoor laat je lastige zaken makkelijk los. Wanneer je ergens geen invloed op hebt, verleg je je focus op iets waar je wel invloed op hebt. Op deze manier ervaar je weinig machteloosheid in je leven.
De Pleaser Als ik maar lief ben, dan komt het goed.
Je bent iemand die lief, vriendelijk, aardig en behulpzaam is. Je streeft naar het goede en vermijdt spanningsvolle situaties. Je beweegt mee met de machtigen en staat ten dienste van hen. In conflictueuze situaties neem je de schuld op je en doe je je best om dit conflict in de toekomst te voorkomen. Zo pas je je voortdurend aan en verbeter je jezelf. Je hebt je verzoend met de veronderstelling dat je geen enkele macht hebt en afhankelijk bent van anderen. Dat accepteer je als een gegeven. Je hebt altijd begrip voor de situatie en de eisen van de ander. Op die manier verzand je niet in het gevoel van machteloosheid.
De vluchteling Machteloosheid is onverdraagbaar.
Je bent iemand die vlucht uit situaties waarin je geen macht hebt of wordt geconfronteerd met machteloosheid. Bijvoorbeeld bij onenigheid in relaties en je het gevoel hebt dat de ander altijd sterker is of bij de beperkingen van het ouder worden. Je hebt moeite om voor jezelf op te komen en je verbaal te verweren. Maar de onverdraagbare onmacht kan ook te maken hebben met eerdere situaties ten aanzien van ziekte of dood van dierbaren. Je voelt je hoogst ongemakkelijk in dergelijke situaties en gaat ze liever uit de weg.
Joop heeft zijn huwelijk na dertig jaar beëindigd, omdat hij verliefd is geworden op een vrouw, die twintig jaar jonger is dan hijzelf. Op zijn zestigste wordt hij weer vader. Dat houdt hem jong.
Don Quichot Ik vecht tegen windmolens.
Je bent iemand die doorgaat waar anderen stoppen. Het lijkt alsof je geen stopknop hebt. Je blijft doorgaan, waar doorgaan geen zin meer heeft. Je bent als Don Quichot uit de roman van Cervantes, die tegen windmolens vecht. Het verhaal gaat over de komische reisavonturen van een oude edelman die denkt dat hij een ridder is. Don Quichot vertegenwoordigt de idealist en dwaze held die zich door zijn daden belachelijk maakt. Je vecht tegen een te grote macht of voor een verloren zaak. Wellicht ben je een activist die tegen grote machtige bolwerken vecht.
De strijder Ik zal winnen.
Je bent iemand die van uitdagingen houdt en altijd wil winnen. Je vindt het leuk om te strijden om de macht, omdat je ervan uitgaat dat je een winnaar bent. Op het werk zorg je ervoor dat je het beste resultaat behaalt. Je houdt van discussies en je zorgt ervoor dat je veel kennis vergaart, zodat je sterke argumenten hebt. Je wilt te allen tijde vermijden dat je verliest. Of het nu om een spelletje dammen gaat of het niet krijgen van een uitdagend project op het werk, je wilt winnen. Je vermijdt situaties waarin je je zwak of hulpeloos voelt. Zwakte en zachtheid veroordeel je.
De cowboy Ik heb niemand nodig.
Je bent iemand die zichzelf ervaart als een sterke persoonlijkheid. Je doet waar je zin in hebt en hebt lak aan de oordelen en verwachtingen van anderen en aan regels en procedures. Je laat je zeker niet vertellen wat je moet doen. Ieder voor zich, God voor allen. Je leeft volgens de wet van Darwin, the survival of the fittest. Wanneer je wordt tegengewerkt, ga je vechten. Bewust of onbewust word je gedreven door boosheid. Door je wantrouwende, boze houding verwacht je niets goeds van mensen. Je hebt geen hoge hoed op van de prestaties van anderen en je aarzelt niet om te pas en te onpas duidelijk te maken wat voor onbenul of mislukkeling iemand is. Het maakt je niet uit dat je niet geliefd bent. Je bent liever op jezelf. Je schroomt niet om bewust agressie in te zetten om iets voor elkaar te krijgen.
Het prototype van de cowboy is detective Jimmy McNulty in de Amerikaanse politieserie The Wire. Hij gaat volkomen zijn eigen gang, negeert regels en afspraken, zowel privé als op het werk. Doordat niemand op hem kan bouwen, houdt hij weinig vrienden over.
De controlefreak Controle geeft rust.
Je bent iemand die leeft volgens een strakke structuur en houdt van orde en netheid. Dit geeft je een gevoel van controle en dat geeft rust. Op het werk kan de behoefte aan controle zich uiten doordat je precies wilt weten wat jouw taken zijn of dat je alles in een bepaalde volgorde uitvoert. Wanneer je geen controle hebt, kun je geïrriteerd raken, onrustig of onzeker worden. Wellicht ben je thuis heel netjes en staan boeken en dvd’s strak en op alfabetische volgorde. In je werk ben je efficiënt en effectief. Je probeert alles te vangen in een systeem en procedures en verwacht dat anderen zich daar ook aan houden.
De almachtige Waar een wil is, is een weg.
Je bent iemand die graag de macht heeft, initiatieven neemt en anderen inspireert. Je voelt je sterk en onaantastbaar. Je denkt dat je alles aankunt en hebt overal een oplossing voor. Kritiek pareer je als een probleem van de ander. De almacht kan zich uiten in verschillende vormen; de verantwoordelijke redder, de allesweter, de probleemoplosser of de charismatische leider. Je zorgt ervoor dat je zelf niemand nodig hebt en nooit afhankelijk bent.
De opgever Ik geef het op.
Je bent iemand met weinig doorzettingsvermogen. Zodra er een obstakel op de weg ligt of mensen de weg versperren, trek je je terug. Dat kan door een meningsverschil zijn of wanneer iemand zich duidelijk laat gelden. Als ouder zul je snel de neiging hebben om toe te geven aan je kinderen. Het kost je moeite om grenzen aan te geven of je kinderen aan te spreken. Je voelt je eigenlijk nooit boos, maar eerder machteloos.
De huileboos Ik ben niet boos maar verdrietig.
Je bent iemand die gaat huilen in situaties waarin je voor jezelf zou moeten opkomen of grenzen moet stellen. Het is mogelijk dat je je niet bewust bent van je boosheid. Wanneer je het ergens niet mee eens bent, heb je het idee dat je daar niets tegenin kunt brengen. Je voelt je machteloos, raakt verward en gaat huilen. Angst kan een rol spelen bij het negeren van je boosheid, zowel die van jezelf als die van anderen. Bijvoorbeeld angst voor ruzie, angst voor geweld of voor de heftigheid van boosheid. Je verdriet is geen puur verdriet maar een uiting van machteloosheid.
“Wanneer ons onrecht wordt aangedaan, kunnen we onszelf ‘beledigd’ noemen, maar evengoed ‘verbolgen’, ‘vernederd’, ‘ontevreden’, ‘gekwetst’, ‘woedend’, ‘verbouwereerd’ en noem maar op. Door vergelijking van de omstandigheden waarin we ons bevinden met de emotiescripts, die we in de loop van ons leven hebben opgebouwd, selecteren we de term die we het beste vinden passen in die situatie, maar vooral ook die ons tegenover onszelf in het beste daglicht stelt.”
Mariette Baanders
Uit: Ik ben niet verdrietig ik ben boos.
Het slachtoffer Ik kan het niet.
Je bent iemand die zich voortdurend zwak en hulpeloos voelt. Je gaat er bij voorbaat vanuit dat men jou zal dwarsbomen. Je kunt heftig tekeergaan tegen grote instituten, die er in jouw ogen voor zorgen dat je onrechtvaardig wordt behandeld. Jouw motto is: ‘Ik ben klein, zij zijn groot en dat is niet eerlijk’. Je hebt anderen nodig die jou voor jou de kastanjes uit het vuur halen. Je gaat klagen of anderen de schuld geeft. Op die manier maak je het voor jezelf onmogelijk om op zoek te gaan naar de mogelijkheden die er wel zijn. Je kunt alleen nog maar in passiviteit vervallen en afhankelijk worden van mensen die graag helpen.
“Onmachtsmiddelen zijn middelen die niet uit kracht, maar uit zwakte ontstaan. Tegenover elk machtsmiddel staat een onmachtsmiddel. Zo staan bedelen, manipuleren en zelfs chanteren tegenover bezit; lichamelijk gebrek en lichamelijk onvermogen tegenover lichamelijk geweld en onnozelheid of domheid tegenover rationeel geweld. Als je niet durft te weigeren om iets te doen, kun je altijd zeggen dat je het niet kunt of je kunt zelfs ziekte voorwenden. Weliswaar wordt dit onmachtsmiddel in negen van de tien gevallen totaal onbewust ingezet, maar desondanks is het wel degelijk een ‘wapen’ in de strijd.”
Riekje Boswijk-Hummel
Uit: Ruzie
De pessimist Het wordt nooit wat.
Je bent iemand die zich snel zorgen maakt en ervan uitgaat dat er van alles tegen kan zitten. Zo kun je besluiten een uur eerder op te staan om naar het werk te gaan, want de file kan tegenvallen, de benzine kan plotseling op zijn, de verkeerslichten kunnen allemaal op rood staan en alle parkeerplekken kunnen bezet zijn. Het leven valt je zwaar, alsof het je constant tegenwerkt. Je ziet de zaken negatief en voor jou zal een glas dat halfvol is toch echt halfleeg zijn. Hierdoor voel je je snel machteloos en heb je de neiging te gaan klagen en anderen de schuld te geven. Het versterkt je gevoel een slachtoffer te zijn. Je pessimistische houding maakt je zwaar op de hand.
“Gek genoeg leek het heel eenvoudig om het nachtmerriescenario te schetsen. Daar dacht ik over na, over hoe onze geest als vanzelf een beeld schetst van de negatieve uitkomst en zich daarop vastpint. Dat is omdat de geest bevriest van angst en angst overweldigt hoop.”
Jerome Groopman
Uit: De anatomie van hoop
De wanhopige God help mij!
Je bent iemand die de hoop heeft opgegeven dat je verlangen uitkomt. Je ziet geen oplossing of uitweg meer in een problematische situatie. Er dreigt een verlies, bijvoorbeeld het verlies van gezondheid, een relatie of baan. Door het gevoel van machteloosheid kun je radeloos en wanhopig worden. Dat is moeilijk om te ervaren. Als gevolg daarvan kun je boos of cynisch worden. Uit paniek kun je nog op zoek gaan naar een strohalm om je aan vast te houden. Maar de angst, dat je totaal machteloos bent, heeft al toegeslagen.
“Kijk goed uit, neem bij iemand anders niet zomaar de hoop weg. Een arts moet zich tegenover een wanhopige patiënt nooit als rechter opstellen, hij moet hem nooit meedelen hoeveel dagen, weken of maanden hij nog te leven heeft – ook niet als een patiënt dit van hem verwacht.”
Jerome Groopman
Uit: De anatomie van hoop
In welke type(s) herken jij jezelf?
Zit je vast in een type en wil je leren om anders met machteloosheid om te gaan?
Ik help je er graag mee.
Neem contact met mij op via het contactformulier.
Wil je jezelf zowel persoonlijk als professioneel ontwikkelen?
Je leert o.a. patronen te ontmantelen ontstaan door vroegkinderlijk trauma.
Lees meer over:
De Basisopleiding Emotioneel Meesterschap voor professionals
Copyright: Marja Postema
Emotionele Intelligentie Academie
