Onderzoeksboek door Roos van der Veldt
Mijn moeder zei altijd: ‘Pas als het je niet meer boos maakt doet het je geen pijn meer’. Dit zinnetje heeft mij altijd enorm gefrustreerd. Mijn boosheid ging namelijk niet weg wanneer ik mijn boosheid negeerde (om geen pijn meer te voelen). Want als ik boos ben wil dat zeggen dat ik mij niet serieus genomen voel en voor mezelf op kom. Moet ik dan mijn trots aan de kant zetten en mijn gevoel negeren juist zodat ik kan zeggen: Het doet mij niks? Alleen omdat we deze ‘negatieve’ emotie niet in ons leven willen? Door middel van mijn onderzoek wil ik de emotie boosheid onder de loep nemen en mijzelf en anderen de vraag stellen: ‘Hoe wordt boosheid toegankelijk voor het individu en de maatschappij?’ Boosheid is een emotie waarbij we van jongs af aan hebben geleerd om deze te ontkennen, weg te stoppen of te negeren. Het zou namelijk niet in de moderne tijd passen of binnen onze ‘nette’ rationele Nederlandse maatschappij. De hoofdvraag probeer ik te beantwoorden door middel van deelvragen die ons vertellen wat het nut van boosheid is en waarom Nederland boosheid niet accepteert. Tot slot laat ik experts aan het woord over het verwerken van deze emotie. Voordat u dit onderzoek gaat lezen is het belangrijk om de definitie van boosheid te begrijpen. Boosheid is luisteren naar de energie die door je lichaam stroomt als je iets ziet, voelt of hoort waar je het niet mee eens bent en wat ‘je boos maakt. Als deze boosheid zich vertaalt in het willen slaan of kapot maken van iets, is dit geen boosheid meer maar woede of razernij. Deze woede of razernij is niet wat ik toegankelijk wil maken voor de maatschappij. Iedereen is van tijd tot tijd boos. Maar hoe kunnen we hier het best mee omgaan zonder dat we ons zelf verloochenen?
GODVER,SHIT,- KUT; BOOS ZIJN HEEFT (GEEN) NUT
BANG VOOR BOOS
Boosheid, een emotie waarvan we veelal niet weten wat we ermee moeten. Als boosheid ons lichaam binnen treedt gaan al onze alarmknoppen op rood. We moeten en zullen deze emotie blokkeren voordat hij verder dringt en we ons niet meer kunnen bedwingen. Of althans, zo is het ons geleerd. Boosheid is een emotie die we in het dagelijks leven helemaal niet goed kunnen hanteren Hierdoor stoppen we het weg met als resultaat dat we vervolgens thuis op een kussen gaan slaan. Het is een gevoel dat vooral in verband staat met situaties waar we het liefst niet te lang bij stil staan. Emoties zijn al met al enorm ingewikkeld. Maar waar komt het woord emotie eigenlijk vandaan? “Emotie komt van het Latijnse werkwoord emovere, wat betekent “doen bewegen”. In het Engels is dit duidelijker: emotion. Dat heeft het woord motion al in zich. Een emotie is dus aanzet tot beweging waaruit gedrag ontstaat.”1 aldus Marja Postema, oprichtster van de Emotionele Intelligentie Academie. Als mens willen wij het liefst alle controle over hoe deze beweging eruit ziet of welk gedrag hieruit voort komt. Wanneer we bang zijn de controle te verliezen willen we het terrein het liefst niet betreden.
BOOSHEID IS NERGENS GOED VOOR
Op een bepaald moment is de mens emoties gaan onderverdelen in positieve en negatieve gevoelens. Boosheid is binnen deze verdeling negatief en wordt dan ook als onaantrekkelijk gezien. Dit is echter alleen gebaseerd op de sensatie die we in ons lichaam waarnemen bij de desbetreffende emotie. Blijheid ontstaat bijvoorbeeld na een overwinning. Het dopamine en endorfine level stijgt waardoor we een gelukzalig gevoel ervaren. We klappen en joelen en laten duidelijk zien dat we hebben gewonnen. Boosheid daarentegen ontstaat vaak op het moment dat jou of een ander onrecht aan wordt gedaan. Je spieren en gewrichten spannen zich aan, het bloed gaat langzamer circuleren en ons testosteronspiegel stijgt.2 Maar in plaats van schreeuwen en stampen blijf je stil en houd je je mond. En dit puur en alleen omdat we denken dat negatieve emoties (die wij dus op een bepaald moment als negatief hebben bestempeld) schadelijk zouden zijn voor de mens. Vandaar dat Max Wildschut, wetenschapper gespecialiseerd in cognitieve- en neuropsychologie hierover op zijn forum zegt: “Miljoenen jaren evolutie rusten ons brein uit met tal van negatieve emoties. Deze worden echter wel gezien als schadelijk voor ons. Vandaar dat ze eruit worden gefilterd. Alleen mechanismen die uitermate nuttig zijn blijven bestaan. Menselijke emoties zijn biologisch diepgeworteld en universeel, ook de negatieve. Het brein heeft zelfs een duidelijke voorkeur voor negatieve emoties. Er bestaan meer negatieve dan positieve emoties en we herkennen boze gezichten in een massa sneller dan blije. Al die negatieve emoties zijn er omdat ze onze voorouders op allerlei manieren geholpen hebben. Een belangrijke functie van boosheid is je te beschermen tegen misbruik door anderen. Wanneer iemand niet eerlijk is wordt je bijvoorbeeld boos. Die boosheid doet je beslissingen nemen hoe met de ander om te gaan. Het kan je bijvoorbeeld motiveren de confrontatie aan te gaan en je gelijk te halen, of niet meer met die ander om te gaan en zo verdere schade te voorkomen. Alleen door boosheid nemen we dit type beslissingen. Mensen die dit niet kunnen worden in de regel het slachtoffer van allerlei vormen van misbruik. Boosheid is ook een duidelijk sociaal signaal dat je serieus bent in wat je wilt.”3 Mij lijkt het dus eerder schadelijk om je emoties binnen te houden dan ze te uiten. Want waarom zouden je hersens iets onthouden wat schadelijk zou zijn voor je lichaam?
BOOSHEID IS DUS WEL ERGENS GOED VOOR!
Boosheid heeft dus wel degelijk nut! Naast dat het je beschermt tegen misbruik en helpt bij het maken van moeilijke beslissingen, helpen emoties je ook in sombere situaties. Denk hierbij bijvoorbeeld aan situaties waarin je iemand verliest. Boosheid is dan een emotie die je kan helpen bij het verwerken hiervan. Ze maken je dus in zekere zin attent op onze behoefte zoals in dit geval troost. Marja Postema zegt hierover op haar website: “Lichamelijke gevoelens zijn namelijk gekoppeld aan lichamelijke behoeften. Denk aan het gevoel van honger dat ervoor zorgt dat je gaat eten. Emoties als angst, verdriet en boosheid zijn gekoppeld aan emotionele behoeften zoals veiligheid, troost en aandacht.”4
BETEKENT DIT DAT WE ONS VOLLEDIG KUNNEN LATEN GAAN
Nee, helaas is dit geen vrijbrief om ons volledig te laten gaan. “Als sociaal dier is het belangrijk dat wij onze emoties kunnen reguleren. Evolutie heeft ons brein daarom uitgerust met mechanismen voor zelfregulatie.”5 aldus Max Wildschut wetenschapper gespecialiseerd in cognitieve- en neuropsychologie. Op het moment dat onze boosheid omslaat in woede is het dus belangrijk dat ons brein de zelfregulatie knop indrukt. Op deze manier gaan onze hersenen rationeel te werk om te kijken hoe we het best op de situatie kunnen reageren.
BOOS: HET VOELT HEERLIJK!
Meerdere mensen waaronder Marja Postema, zijn het met mij eens. Tijdens ons interview zegt ze hierover: “Door emoties toe te staan komt er energie vrij die door je lichaam gaat stromen.” Op het moment dat je deze energie blokkeert transformeert het in spanning. Wanneer je niks doet met deze spanning zal deze zich uiteindelijk omzetten tot lichamelijke en of psychische klachten.6 Boosheid uiten voelt als opluchting, een last die van je schouders valt. Boosheid helpt je bij het maken van moeilijke keuzes of aanzetten tot actie. Maar waarom is het dan een emotie die we ondergeschikt vinden aan bijvoorbeeld blijheid? Waar komt dit vandaan en hoe doorbreken we dit?
EEN BOZE MAATSCHAPPIJ DIE NEGEERT
MAATSCHAPPELIJKE BOOSHEID VERBINDT
Naast individuele boosheid bestaat er ook collectieve boosheid. Een groot deel van de maatschappij maakt zich boos om één of meerdere maatschappelijke thema’s. Dit kan er voor zorgen dat er verdeeldheid ontstaat maar het kan ook voor verbondenheid zorgen. Wat maakt Nederland over het algemeen boos? Uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat in 2017 zestig procent van de bevolking vindt dat het de verkeerde kant opgaat met ons land.1 Dit gevoel van onvrede ontstaat voornamelijk door de politiek. “Vrijwel alle ontevreden burgers voelen zich niet gehoord door de politiek en vinden politici onbetrouwbaar.”2 concludeert het CPB uit hun onderzoek. Ze zijn boos en vinden dat er niet naar hen geluisterd wordt. Deze politieke boosheid is zeker niet alleen negatief. In de essaybundel “Woest” van de Raad Openbaar Bestuur staat dan ook: “De verontwaardiging biedt ook kansen. Het is een teken van betrokkenheid omdat die boze mensen bepaalde idealen hebben en problemen ervaren waarvan ze willen dat de overheid er wat aan doet. Als je daar goed mee omgaat kun je de democratische rechtstaat juist versterken.”3
DOE NIET ZO ONBELEEFD!
Toch wordt boosheid in Nederland nog gezien als een onbeleefde emotie. Boosheid komt voor bij personen die zich asociaal laten gaan, zich niks van een ander aantrekken of in een moment van zwakheid een boze reactie laten ontsnappen. 4 Vandaar dat het een van de eerste emoties is die we af leren bij kinderen. Uit mijn enquête onder vijftig Nederlanders tussen de 20 en 35 jaar oud blijkt dat 75% vindt dat boosheid een emotie is die we voordat we twintig zijn moeten afleren. Wanneer de ondervraagden als kind hun boosheid toonden, reageerden de ouders vooral met dat ze “normaal” moesten doen, afkoelen of de ouders werden zelf boos (58%). We vinden in Nederland ook al snel iets “overdreven” De lijfspreuk van veel Nederlanders is dan ook: doe maar normaal want dan doe je al gek genoeg. Maar waarom vinden we deze emotie “onbeleefd” of “overdreven”? Waarom zeiden je ouders vroeger ‘doe normaal’ of ‘gedraag je en ga afkoelen’? Is dit omdat we er nooit mee om hebben leren gaan en je ouders eigenlijk ook niet wisten wat ze met deze emotie moesten? Therapeute Joke Plaatsman, gespecialiseerd in gestalttherapie, zegt hierover “Het is een hele grote en krachtige energie. Het is een oergevoel en hij kan vernietigen.” We zijn volgens haar bang voor boosheid en “omdat een moeder nooit heeft leren omgaan met deze emotie weet ze vervolgens ook niet wat ze met een boze tiener moet doen.” Volgens Marja Postema, oprichtster van de Emotionele Intelligentie Academie, zit het in onze genen om te vinden dat we “normaal en volwassen” moeten zijn. ‘We mogen bij wijze van spreken alleen gek doen bij sportwedstrijden en carnaval. Het zit diep geworteld in onze denkbeelden. Dit komt voort uit het calvinisme.”
HAAR OP JE TANDEN
Boosheid bij vrouwen wordt nog minder geaccepteerd dan bij mannen. En vrouwen doen daar zelf aan mee. Heb je ooit gehoord van het ‘boze vrouw-syndroom’? “Bijna alle vrouwen die boos zijn op hun partner hebben een hekel aan zichzelf. Ze vinden dat ze niet zo boos zouden moeten zijn. Dat ze redelijk zouden moeten blijven. Op een goede manier onder de aandacht brengen wat ze willen en verwachten, in plaats van als een “viswijf ” uit hun plaat te gaan. Ze vinden die boze kant van zichzelf lelijk.”5 beweert Caroline Franssen op haar website als relatiecoaching. Mannen daarentegen zijn stoer als ze boosheid tonen. Volgens Soraya Chemaly schrijfster van het boek ‘Rage Becomes Her: The Power of Women’s Anger’ is boosheid bij mannen soms nodig om leiding te geven en om je naasten te beschermen. “Van vrouwen wordt echter nog steeds verwacht dat ze prioriteiten stellen als het gaat om emoties. Boosheid of woede is daarin altijd ondergeschikt aan de gevoelens van anderen”6 Als iets vrouwen boos maakt stoppen ze dat liever weg dan dat ze iemand anders opzadelen met schuldgevoel. Voor vrouwen is boosheid dus een emotie die totaal niet gewenst is. Vrouwen die in de geschiedenis deze emotie gebruikten om bijvoorbeeld op te komen voor hun stad, zoals de Haarlemse Kenau Simons dochter, werden weggezet als ‘Manwijf ’. En de definitie van ‘kenau’ gaat de boeken in als “een vrouw die zich onvriendelijk, bazig en onvrouwelijk gedraagt.”7 Er zijn bijna geen uitdrukkingen die boze vrouwen in een positief daglicht zetten. Alhoewel… “zij staat haar mannetje” is hierop een uitzondering. Nooit boos zijn wordt gezien als iets moois bij vrouwen, een kwaliteit waar we nog wat van kunnen leren. Want mooie meisjes worden immers nooit boos. Toch?
DE NORMEN EN WAARDEN VAN ONS KIKKERLAND
Net zoals ieder land ter wereld beschikken we over normen en waarden. De zogeheten ongeschreven regels, ze zijn namelijk niet door de wet bepaald maar er wordt wel verwacht dat je ze naleeft. Vroeger kregen we onze Nederlandse normen en waarden netjes voorgeschoteld in de kerk tijdens de zondagsdienst. Vandaag de dag gaan we bijna niet meer naar de kerk dus bepalen we zelf aan welke normen en waarden we ons houden. We reflecteren ons aan de maatschappelijke omgang in bijvoorbeeld de politiek, media, normen en waarden van grote bedrijven en de rechtspraak. Het tonen van boosheid gaat recht tegen normen en waarden in. We vinden namelijk dat we ten alle tijden beleefd moeten zijn. Als de trein, tram of bus aankomt, wacht je namelijk even tot de mensen zijn uitgestapt voordat je zelf instapt.8 Een typische Nederlandse norm waar uiterst beleefde waarden aan vast hangen zoals geduld en vriendelijkheid.
GEVOLGEN
In eerste instantie denken we niet zo snel aan gevolgen bij het onderdrukken van een emotie. “Alhoewel sommige mensen zich bewust zijn van hun eigen ontwijkende gedrag is het overgrote deel van de mens zich niet bewust van het feit dat ze steeds maar weglopen voor een heel natuurlijk gegeven, namelijk het voelen van gevoel”9 zegt gedragsverandering deskundige Frances van Dinther op een forum voor therapeuten. Het negeren van onze gevoelens lijkt vastgeroest in onze cultuur. Van Dinther: “Het lijkt een gewoonte te worden en blijkt daarnaast de bron te zijn van veel stress gerelateerde problemen.”10 Maar wat nou als deze stress gerelateerde problemen naar binnen slaan? “Veel mensen die niet naar hun gevoelens luisteren, negeren lichaams-signalen. Ze zien het lichaam niet als deel van zichzelf. Hoofdpijn lossen ze op met paracetamol en verstopte darmen met laxeermiddel. Maar wat als de hoofdpijn zich ontwikkeld tot migraine en rugpijn tot een hernia? Als je voortdurend last hebt van emotionele stress, ondermijn je je immuunsysteem”11 beweert Marja Postema op haar website. Volgens de Chinese geneeskunde kan boosheid en stress stagnatie in de “chi” veroorzaken. Hierover schrijven Mantak Chia en Dena Saxer in hun boek genaamd ‘Taoïstische levenslessen de wijsheid van emoties’: “Door stagnatie in de chi wordt je bloed dikker en zuurder. Dit kan zich manifesteren in duizeligheid, zwakte, hoofdpijn, rugpijn, oorsuizingen, droge gebarsten nagels, spierkrampen, indigestie, diarree, misselijkheid of geelzucht”12 In de Westerse geneeskunde ervaren ze “psychosomatische ziekten aan aderen, hoofdpijn, maagproblemen”13 “en in sommige gevallen zelfs depressie”14 als gevolg van het onderdrukken van boosheid. De lijst van gevolgen volgens de Chinese geneeskunde is aanzienlijk langer dan die van de westerse geneeskunde. Dit komt omdat ze binnen de Chinese cultuur geloven “in de verbondenheid van lichaam en geest.”15 Ze zien het belang ervan in dat dit in evenwicht moet zijn en dat je vooral goed naar je lichaam en emoties moet luisteren. Het westen gaat er echter vanuit dat je lichaam “normaal” hoort te werken en dat je gedachten en emoties kunt negeren wanneer jij dat wilt. En als je pijn ervaart is daar hoogstwaarschijnlijk wel een pilletje voor. Wij Hollanders vinden boosheid tenslotte aanstellerij.
DOE NIET ZO OVERDREVEN JE GAAT ER NIET DOOD AAN
Je gaat niet dood aan een pijntje, is de opvatting. Of toch wel? Naast bovenstaande lichamelijke gevolgen kan onderdrukking van pijn en emoties zelfs leiden tot de dood. Dit blijkt uit een onderzoek van de Universiteit van Michigan onder 192 stellen. “Ze volgden de stellen gedurende zeventien jaar en vroegen hoe zij omgingen met boosheid als hun partner onterecht kritiek gaf. Van de stellen waarbij beide partners hun boosheid inhielden, was zeventien jaar later de helft van de mensen overleden. Dit was twee keer zoveel als in relaties waarin boosheid wél werd geuit!”16
IK? NEE, IK BEN NOOIT BOOS
Boosheid wordt duidelijk niet geaccepteerd binnen de maatschappij. We vinden deze emotie over het algemeen overdreven en onbeleefd. Dit is dan ook de reden dat het een van de eerste dingen is die we een kind afleren, want je moet vooral ‘normaal doen’. En met normaal doen bedoelen we vooral heel diep wegstoppen wat je voelt want je mag niet afwijken. Dit leidt in je verdere leven tot (emotionele) blokkades. Je weet niet hoe je met de emotie om moet gaan, want je hebt geleerd dat hij er niet mag zijn. Met alle gevolgen van dien. Van darmproblemen tot depressie. Daarom is het tijd voor heropvoeding! Hoe moeten we omgaan met deze emotie? En is deze emotie wel zo eng als je hem uit de donkere kamer haalt? Moeten we hem of haar niet de ruimte geven en er trots op zijn? Mag boosheid nu eindelijk een podium krijgen?
WAT MOET IK HIER NOU WEER MEE
HOE NU VERDER?
Dat boosheid een emotie is die er mag (of zelfs moet) zijn is wel duidelijk na de eerste twee hoofdstukken. Maar als het er mag zijn hoe moeten wij hier dan mee omgaan? We kunnen moeilijk allemaal massaal boos worden en de boel kort en klein gaan slaan. Dat is niet de bedoeling. We geven een peuter ook geen pot met verf en zeggen: “wel binnen de lijntjes blijven”. De kans is anders groot dat je hele interieur een nieuwe kleur heeft. Hij moet dit ook leren. Dus is het van belang dat we leren omgaan met deze emotie van kinds af aan. Maar wat nou als je dit als kind niet hebt geleerd?
Boosheid bestaat uit energie en spanning die je moet kanaliseren. De mens is een ondeelbaar geheel en lichaam en geest zijn nauw verbonden (ook al willen we dit als nuchtere Nederlanders niet geloven). Iets wat niet direct waarneembaar is voor het oog, zoals de geest, moet een podium krijgen en hierdoor minder eng worden. Zodra we het kunnen zien wordt het namelijk minder eng. Zo werkt het ook in een spookhuis. Zodra het licht aan gaat, gaat de spanning eraf. Het licht moet aan bij boosheid.
Dit artikel is geschreven door Roos van der Veldt
