Wat is dissociatie?
Dissociëren betekent dat je je afsluit van wat er om je heen gebeurt of van wat er in je gebeurt aan bijvoorbeeld stress en emoties. Je dissocieert door afwezig te zijn, bijvoorbeeld door weg te dromen, je af te sluiten van je gevoel, met je aandacht uit je lichaam gaan, te gaan zweven in dromen of in een fantasiewereld. Je kunt voor een moment afwezig zijn of voor een langere periode. Iedereen kent het gevoel van afwezig zijn, zoals het wegdromen tijdens het autorijden of niet horen wat iemand tegen je zegt omdat je in gedachten bent verzonken. Dissociëren wordt een probleem wanneer het te vaak voorkomt en je dagelijkse functioneren belemmert.
Dissociatie als levensstrategie
Wanneer je opgroeit in een gezin waarin je je niet veilig voelde kun je geleerd hebben om afwezig te zijn, zodat je niet voortdurend de spanning of mogelijk agressie van een van je ouders hoefde te voelen. Ouders kunnen ook een voorbeeld geweest zijn in het dissociëren door op hun manier emotioneel afwezig te zijn. In een onberekenbare, overweldigende of gewelddadige gezinssituatie kun je je als kind volkomen machteloos en angstig voelen. Dissociatie is dan de enige uitweg in een situatie waarin je volkomen afhankelijk bent. Daardoor ontstaat er een splitsing in je psyché. De overweldigende emoties en ervaringen worden afgesplitst naar een afgesloten ruimte in je bewustzijn, waar ze worden ‘vergeten’. Nare en overweldigende ervaringen plaats je als het ware buiten jezelf. Het is een overlevingsstrategie.
Helaas hebben deze emoties de neiging om door te willen dringen in je bewustzijn, zonder dat je ze als zodanig herkent. Je voelt je dan overweldigd door een emotie zonder dat je begrijpt wat er aan de hand is.
Dissociatie leidt tot een gebrek aan integratie.
Integratie wil zeggen dat alle verschillende aspecten van je persoonlijkheid in jou zijn geïntegreerd tot een samenhangend geheel. Dat gaat vanzelf als je binnen een veilige setting opgroeit. Je kunt daardoor jezelf zijn en tegelijkertijd ben je flexibel in het omgaan met verschillende situaties. Maar in een onveilige gezinssituatie voelt het niet veilig om bepaalde eigenschappen en emoties van jezelf te laten zien en horen. Andere eigenschappen zullen sterk ontwikkeld zijn omdat ze gewaardeerd werden of nodig waren binnen het gezin. Op een gegeven moment denk je ‘dit ben ik’ en ben je vergeten dat er ook andere kanten in jezelf aanwezig zijn. De meestal sterke, rationele delen gaan gewoon door met het leven en vaak alles wat met gevoel te maken heeft is verdwenen uit je bewustzijn.
Het idee dat we als mens uit verschillende delen bestaan is in een krachtige methodiek uitgewerkt door het Amerikaanse psychologen echtpaar Sidra en Hal Stone. Zij spreken niet over dissociatie maar over verstoten delen.
Hoe herken je dissociatie bij jezelf?
Je herinnert je niet wat je gedurende dag hebt gedaan. Het gevoel de tijd kwijt te zijn.
Je hebt het gevoel je buiten je lichaam te bevinden.
Je voelt je zweverig.
Je hebt het gevoel dat je onecht bent.
Je hebt gevoelens en gedachten die je niet herkent als van jezelf.
Je hebt het gevoel dat je bestaat uit verschillende delen.
Je wordt getriggerd door iets wat je ziet, hoort, ruikt, aanraakt, of proeft wat je herinnert aan een “vergeten’ ervaring. Triggers die met overweldigende en angstwekkende gebeurtenissen uit het verleden zijn verbonden kunnen dissociatie opwekken.
Dissociatieve delen van de persoonlijkheid
Je zou jezelf kunnen beschrijven met een huis met verschillende kamers waar verschillende innerlijke delen wonen. Er zijn delen die hebben een leven buitenshuis. Ze redden zich in de buitenwereld, maar zijn vaak afgesloten van hun gevoel. Er zijn ook delen in huis die blijven in hun kamer. Ze durven de wereld niet in te stappen. Deze delen zijn verbonden met emoties en traumatische ervaringen. Zij leven in het verleden. Hun emoties, waarnemingen, overtuigingen en gedrag zijn hiermee verbonden. Daardoor zijn ze vaak emotioneel en niet voor rede vatbaar, want hun denken en waarnemen wordt sterk beïnvloed door wat ze hebben meegemaakt. Door de vooral angstige delen ontstaan er beschermende delen die vechten of vluchten of bevriezen. Deze delen kunnen plotseling in een situatie opspringen omdat ze een bedreiging ervaren terwijl er geen werkelijke bedreiging hoeft te zijn.
De delen die in het dagelijkse leven functioneren gaan de delen die verbonden zijn met de pijn en kwetsingen uit het verleden uit de weg. Ze kunnen deze delen ontkennen en veroordelen.
De verschillende delen beïnvloeden elkaar voortdurend ook al hebben ze geen besef van elkaars bestaan. Zo kun je overvallen worden door de paniek van een innerlijk deel omdat het denkt dat het bedreigd wordt, terwijl dat niet echt aan de orde is. Deze overweldigende gevoelens kunnen verwarring geven of schaamtegevoelens.
Hoe meer inzicht je krijgt in deze delen, hoe beter je leert om te gaan met deze delen. Elk deel van je persoonlijkheid heeft een eigen manier van waarnemen.
Vroegkinderlijk trauma; een innerlijk krachtenveld
Er zijn kind-delen die traumatische ervaringen met zich meedragen. Ze zijn als het ware bevroren in de tijd. Wanneer je in zo’n deel zit voel je je een kleuter, een basisschoolkind of een puber. Deze delen hebben onopgeloste gevoelens van angst voor afwijzing of om in de steek gelaten te worden, wantrouwen, boosheid en eenzaamheid. Ze hebben een verlangen om gezien te worden in hun pijn en getroost te worden.
Het is ook mogelijk dat er een deel is ontstaan die wel zorg draag voor deze verstoten innerlijke kinderen. Een liefhebbend deel die er bijvoorbeeld voor zorgt dat je het fijn hebt met jezelf.
Helaas kan er ook een innerlijk kritisch deel zijn ontstaan die jouw gedrag voortdurend beoordeelt en veroordeelt. De innerlijke criticus wil niet dat je zwak bent, fouten maakt of hulpeloos bent. Het wil dat je alles onder controle hebt. Dit deel kan zich ook richten op de buitenwereld als een soort pitbull om je tegenover mogelijke bedreiging te verdedigen. Het nare gevolg kan zijn dat dit deel ruzie gaat maken en mensen op een agressieve manier benaderd en relaties daardoor worden beschadigd. Dit deel is nergens bang voor.
Zo ontstaat er een innerlijk krachtenveld van delen die niets te maken willen hebben met andere delen.
De sterke beschermende delen vertrouwen niet dat het goed gaat als de kwetsbare delen zichzelf laten zien. Zij doen er alles aan om een blokkade op te werpen. Zo ontstaat er een intern conflict tussen de delen die behoefte hebben aan zorg en aandacht en de delen die dit willen voorkomen. Dat kost enorm veel energie. De gevoelige delen kunnen weer bang zijn voor de harde veroordelende beschermers of er kan een deel zijn ontstaan die zich door de oordelen schaamt, waardoor het ook de pijnlijke gevoelens wil vermijden. Zo zijn er allerlei delen die zich angstig, beschaamd of afgewezen voelen door andere delen. Terwijl tegelijkertijd de delen die met pijnlijke herinneringen zitten, zich in de steek gelaten en verwaarloosd voelen door de delen die zo normaal mogelijk proberen te functioneren in het leven.
De grote uitdaging is om alle delen te accepteren en de ruimte te geven, zodat de beschermers niet meer zo hard hoeven te werken. Dat geeft innerlijke rust. Om dit te bereiken is er een innerlijke regisseur nodig. Hij is een soort mediator.
Dissociatie symptomen
Controle verlies
Een van de belangrijkste dissociatieve symptomen is het gevoel geen controle te hebben. Het voelt alsof dingen je overkomen. Dat er delen in je zijn waar je geen vat op hebt. Dat geeft verwarring over wie je nu werkelijk bent.
Verlies van herinneringen
Een ander dissociatief symptoom is het verlies van herinneringen aan gebeurtenissen of periodes in je leven. We hebben weinig tot geen herinneringen voor ons derde levensjaar omdat de hersenen dan nog niet volgroeid zijn. De meeste mensen hebben herinneringen vanaf de basisschool. Maar mensen die last hebben van dissociatie kunnen ook in het heden gebeurtenissen vergeten. Zo kunnen ze hele delen van een dag kwijt zijn.
Vervreemd zijn van je lichaam
Vervreemding ontstaat omdat je geen contact hebt met je emoties en gevoelens doordat er geen contact is met het lichaam. Daardoor voel je je leeg en afwezig alsof je buiten je lichaam bent. Het is mogelijk dat andere delen in je naar buiten communiceren terwijl je het gevoel hebt dat je daar van een afstand naar kijkt. Ben ik dat? Denk je dan. De vervreemding van je lichaam kan zover gaan dat je geen fysieke pijn, vermoeidheid of honger ervaart. Dat zijn andere delen in je die dit ervaren.
Gefragmenteerd zelfbesef
Er is niet een geïntegreerde ik. In plaats daarvan zijn er verschillende delen die niet samenwerken. Ze staan los van elkaar. Dat kan gevoel van verwarring en onzekerheid geven.
Andere symptomen zijn het gevoel van wegzweven, vergeetachtig zijn, de tijd vergeten, je verliezen in dagdromen, tranceachtig gedrag.
Dissociatie ontstaat meestal als je in een gespannen situatie zit of als je emoties voelt opkomen. Het is een manier om uit de ervaring te ontkomen.
Hoe moet je met dissociatie omgaan?
Leren aanwezig te zijn met behulp van je zintuigen.
Hoe meer je in het hier en nu aanwezig kunt zijn hoe minder je last hebt van dissociatieve klachten. Zintuigen helpen je om aanwezig te zijn. Alles wat je ziet op dit moment maakt dat je nu aanwezig bent. Vervolgens kun je je afvragen wat je erbij voelt. Is dat wat je ziet mooi, lelijk of ervaar je het neutraal. Alles wat je hoort brengt je terug naar het heden. Dat kan een mooie ervaring zijn door stil te staan in het bos en alle vogelgeluiden te horen. Alles wat je proeft brengt je naar het heden. Experimenteer met sterke smaken die je dwingen om aanwezig te zijn. Alles wat je ruikt brengt ja naar het hier en nu. Neem een Bach bloesem geur om je te helpen terug te komen. Alles wat je aanraakt en voelt, brengt ja naar het heden. Je zintuigen zijn een prachtig hulpmiddel om in het heden te landen.
Oefening 1 Zintuigelijke waarneming
Kies twee voorwerpen uit je kamer, bekijk het met volle aandacht, voel het en beschrijf het voorwerp. Ga met je aandacht naar de geluiden die je hoort binnen of buiten en beschrijf de geluiden en of je het een prettig of vervelend geluid vindt. Raak twee dingen aan en beschrijf wat je voelt en of je het prettig of onaangenaam vindt. Terwijl je deze oefening doet zeg je tegen jezelf; Ik ben in het hier en nu aanwezig.
Oefening 2 Ankers in huis
Ga op zoek naar zintuigelijke ankers in je huis die je een fijn en veilig gevoel geven. Denk aan mooie rustgevende muziek, lekker eten, een mooi object of een zachte knuffel. Tijdens momenten van stress heb je deze ankers paraat. Je hoeft ze niet meer te bedenken.
Werken met delen
We denken te leven vanuit één ‘ik’, een identiteit die bewust handelend kan optreden en vrije keuzes kan maken. We zijn ons niet bewust dat we aangestuurd worden door een innerlijk krachtenveld, dat bestaat uit meerdere ‘delen’.
De grondleggers van Voice Dialogue zijn dr. Hal Stone (1927) en dr. Sidra Stone (1937). De methode gaat ervan uit dat een persoonlijkheid is opgebouwd uit verschillende ‘deelpersoonlijkheden’, met elk hun eigen manier van denken, voelen en handelen. Op je werk bijvoorbeeld, ben je misschien dominant en ondernemend, terwijl je je bij je vrienden juist volgzaam opstelt en je je bij je ouders afstandelijk gedraagt. Op elk van deze momenten moment voelt het alsof je jezelf bent, maar in feite identificeer je je met een deel van jezelf.
Tijdens de eerste levensfase ontwikkel je, wat in Voice Dialogue genoemd wordt, je primaire delen. Deze delen helpen je om geaccepteerd, geliefd en gewaardeerd te worden tijdens de kindertijd. Voor het ene kind betekent dit dat het zich gaat aanpassen en zich bescheiden opstelt en voor een ander kind betekent het dat het op de voorgrond treedt en aandacht opeist. Doordat je als kind steeds opnieuw in bepaald gedrag bevestigd of beloond wordt, ga je dit gedrag steeds verder ontwikkelen.
Primaire delen hebben je ooit beschermt tegen afwijzing en kwetsing. Dat is een belangrijk uitgangspunt van Voice Dialogue. Ze hebben een beschermende functie. Op latere leeftijd ontwikkelen ze zich tot automatismen en worden deel van je zelfbeeld. Je associeert jezelf met je primaire delen, je denkt dat je zo bent.
Door de macht van de primaire delen blijven andere delen van je persoonlijkheid vaak verstopt. Ze krijgen weinig kans om tot ontwikkeling te komen. Deze zogenaamde ‘verstoten’ delen zijn wel nodig om als persoon meer in balans te komen en om te worden wie je (allemaal) bent. Daarnaast geven onderontwikkelde en verstoten delen je toegang tot behoeften die nauwelijks vervuld worden en tot emoties die verstoten zijn. Het uitgangspunt van Voice Dialogue is dat alle delen in jezelf gezien en gehoord willen worden.
Het innerlijke krachtenveld
Om je te kunnen ontwikkelen is het belangrijk dat je inzicht krijgt in jouw innerlijke krachtenveld. Door het in kaart te brengen ontdek je de verschillende delen van je persoonlijkheid. Je ontdekt delen die de leiding hebben in jouw leven, delen die met elkaar conflicteren, delen die niet of nauwelijks aan bod komen en delen die meer invloed in je leven willen hebben. Dat leidt vaak tot diepgaande inzichten.
Delen-therapie richt zich op het loslaten van de macht van de primair delen en het ruimte geven aan verstoten en kwetsbare delen.
Kom je er niet uit, maar wil je er graag mee aan de slag?
Maak een afspraak voor een gratis kennismakingsgesprek via het contactformulier
Ben je een professional die met mensen werkt of leidinggevende?
De training Wie ben ik?, is onderdeel van de Basisopleiding Emotioneel Meesterschap.
In de opleiding leer je een effectief stappenplan om dichter bij je gevoel te komen.
Je leert patronen te ontmantelen ontstaan door vroegkinderlijk trauma.
De opleiding is geaccrediteerd bij verschillende beroepsopleidingen. Meer info vind je hier:
