Trauma kan het gevolg zijn van een enkele gebeurtenis, zoals het verlies van een van de ouders maar het kan ook het gevolg zijn van een langere periode, zoals een kind die opgroeit in een dysfunctioneel gezin.
Uit onderzoek is gebleken dat chronische emotionele mishandeling en verwaarlozing net zulke beschadigende effecten kunnen hebben als lichamelijke mishandeling en seksueel misbruik. Als je verzorgers nooit liefdevol naar je hebben gekeken of belangstelling toonden en je vooral lastig vonden, dan heb je geleerd de wereld als onveilig te ervaren en mensen niet te vertrouwen en is de kans groot dat je een sterk negatief zelfbeeld hebt ontwikkeld.
De nieuwe ontwikkelingen komen voort uit:
De neurologie; de manier waarop het brein mentale processen ondersteunt.
Ontwikkelingspsychopathologie; de studie naar het effect van ingrijpende ervaringen op de ontwikkeling van hersenen en geest.
Interpersoonlijke neurobiologie; studie naar hoe gedrag de emoties, het gestel en de denkwijzen van anderen beïnvloedt.
Deze nieuwe studies laten zien dat trauma fysiologische veranderingen tot gevolg heeft zoals een toename van stresshormonen en een verandering in het systeem in de hersenen dat relevante informatie van irrelevante informatie onderscheidt. Deze studies verklaren waarom getraumatiseerde mensen overmatig waakzaam worden voor dreiging en waarom het zo moeilijk is om het leven weer ‘normaal’ op te pakken.
Het werken aan trauma betekent werken aan het gevoel dat je weer controle over jezelf hebt.
Dat je in staat bent om te herkennen wat er in je lichaam gebeurt, kunt erkennen dat hier emoties spelen en dat je in staat bent om dit proces bij jezelf hanteerbaar te maken. Meer controle hebben over dit innerlijke krachtenveld voorkomt dat je overspoeld raakt, explodeert, bevriest of ineenstort.
Door nieuwe inzichten worden nieuwe methoden ontwikkeld om je te helpen controle te krijgen over de effecten van trauma, je weer heel te voelen en het gevoel te hebben weer betekenis te kunnen geven aan je leven.
Aandachtspunt ligt in dat geval bij:
- Leren begrijpen wat er met je aan de hand is.
- Leren de gefragmenteerde herinneringen tot een samenhangend verhaal te maken en te vertellen.
- De balans herstellen tussen het emotionele en rationele brein.
- Je opnieuw te leren verbinden met anderen en het herstellen van relaties.
- Het delen van traumatische ervaringen.
- Het verwerken van de herinneringen aan het trauma.
- Contact maken met je gevoelsleven via het lichaam.
- Je emoties reguleren via het lichaam.
- Je weer levend te voelen in het heden.
- Je weer betrokken voelen bij de mensen om je heen.
- Nieuwe positieve zintuiglijke- en gevoelservaringen opdoen.
- Jezelf niet meer op hoeft te houden, dat je kwetsbaar mag zijn.
- Loskomen van de identificatie als trauma patiënt en nieuwe betekenis en zingeving vinden in het leven.
- Nieuwe technologie of medicatie gebruiken om invloed uit te oefenen op het deel van de hersenen dat informatie organiseert, zodat het hyperactieve alarmsysteem wordt getemperd.
Een effectieve aanpak betekent dat je zowel fysiek, emotioneel en mentaal weer gaat ervaren dat het leven veilig is.
Zolang het trauma niet is verwerkt, blijven heftige posttraumatische herbelevingen komen. Om weer een gevoel van controle te krijgen over je leven kun je proberen situaties of bepaalde mensen te vermijden, jezelf verdoven of altijd met werk bezig zijn en proberen je totaal af te sluiten van elk gevoel. Intense emoties en moeilijk beheersbare impulsen kunnen je het gevoel geven dat je gek aan het worden bent.
Omdat je voortdurend aan het overleven bent is het heel moeilijk om contact te maken met het gewone leven. Zaken waar anderen zich druk over maken kun je je niet mee verbinden. De blijdschap van je kinderen gaat aan je voorbij. Het kan voelen alsof je een vreemde bent in je eigen leven. Hier kun je je diep over schamen maar je ook intens eenzaam voelen omdat niemand begrijpt of weet hoe jij in het leven staat. Uiteindelijk is het dodelijk vermoeiend om elke dag te leven alsof het gevaar gaat toeslaan.
Een goede begeleiding helpt je de emoties onder ogen te zien die zich ondergronds voortdurend kenbaar maken en vat te krijgen op jouw innerlijke krachtenveld. Herkennen, erkennen en benoemen van wat er van binnen gebeurt is de eerste stap op weg naar herstel. De enige manier waarop je invloed hebt op je emoties, is door je emoties te herkennen en nog belangrijker ze te erkennen, zodat je je kunt verzoenen met wat er van binnen in je gebeurt. Het vechten ertegen is een doodlopende weg.
Je lichaam mag gaan ervaren dat er geen gevaar is en dat je mag gaan leven in het heden.
Ademen als hulpbron voor emotieregulatie.
Je ademhaling is een krachtige hulpbron om fysieke spanning en opwinding (arousel) te kunnen loslaten. Als je een aantal keren diep in- en uitademt en je concentreert tot aan het einde van de uitademing om even te wachten tot je weer inademt, komt je zenuwstelsel tot rust. Wat vervolgens weer je gemoedstoestand in positieve zin beïnvloedt.
Yoga en andere vormen van beweging om in het hier en nu te kunnen blijven
Naast yoga zijn er verschillende sporten die je leren om meer in het NU aanwezig te zijn zoals, aikido, judo, tai chi, Qigong, capoeira en mindfulness. Al deze technieken gebruiken ademhaling, beweging en meditatie.
Het belang van zelfbewustzijn bij het terugkrijgen van controle over je leven.
Het ontwikkelen van zelfbewustzijn begint bij het waarnemen van subtiele, zintuiglijke en lichamelijke gevoelens. In veel spreekwoorden herken je hoe emoties en je mentale staat verbonden zijn met het lichaam. Denk aan ‘een brok in je keel krijgen’, ‘een hartverzakking’ of ‘mijn nekharen gaan ervan overeind staan’.
Hoe groter je zelfbewustzijn is, hoe groter is de kans dat je andere keuzes kunt maken. Als je de spanning in je lichaam voor een woedeaanval voelt aankomen, kun je besluiten om iets te doen waardoor je jezelf kunt kalmeren.
Wanneer je meer vertrouwd raakt met reacties in je lichaam, kun je de link leggen met emoties en gedachten die je hebt. Deze drie-eenheid; lichaam, emoties en gedachten spelen voortdurend op elkaar in. Als je vertrouwd raakt met de lichamelijke sensaties die veroorzaakt worden door emoties, kun je ervaren dat emoties komen en gaan en fysieke sensaties voortdurend veranderen. Zodra je je lichaam vanuit nieuwsgierigheid gaat benaderen in plaats vanuit bedreiging heb je de poort geopend naar heling.
Emoties zijn een kompas om jezelf beter te leren kennen en je emoties leer je kennen via je lichaam. Dat betekent dat je de signalen van je lichaam moet kunnen vertalen naar emoties en gevoelens. Verkramping in je spieren betekent niet dat je spieren fysiek zijn overbelast maar dat je bepaalde emoties vasthoudt of dat angst ervoor heeft gezorgd dat je verkrampt.
Dit proces kan een hele uitdaging zijn wanneer je je constant onveilig voelt in je lichaam en de innerlijke bewegingen niet vertrouwd. Je wilt je daardoor verstoppen voor jezelf, wat nooit echt mogelijk is. Des te meer je probeert te doen alsof er niets aan de hand is, des te groter is de kans dat je op onverwachtse momenten totaal overvallen zult worden door heftige emoties en in paniek raakt. In plaats van een groeiende angst te ontwikkelen voor wat er in jou afspeelt kun je geleidelijk aan vertrouwd raken met je innerlijke krachtenveld.
De prijs die je anders betaald is dat je totaal vervreemd raakt van je gevoelens, vervreemd raakt van de mensen die je dierbaar zijn en wellicht er een ongezonde levensstijl (drank, drugs, medicatie, werkverslaving) op na houdt om jezelf staande te houden. Of anders is de kans groot dat onderdrukte emoties zichtbaar worden door fysieke klachten. Denk aan chronische rug- en nekpijn, fibromyalgie, migraine, spastische dikke darm of chronische vermoeidheid.
Je kunt niet herstellen van trauma als je niet leert om vertrouwd te raken met je lichaam.
Je kunt leren om bewust te worden van fysieke sensaties zoals spierspanning, kou, hitte, verkramping, ademhaling, benauwdheid. Maar ook van aangename fysieke sensaties zoals ontspanning en aanraking. Ook al kan dat in het begin heel erg moeilijk zijn om te ervaren.
Het belang van veilige sociale relaties in de aanpak van trauma.
In 1994 introduceerde Stephen Porges de Polyvagaal theorie. De theorie gaat in op de twee takken van het centraal zenuwstelsel; het sympathische zenuwstelsel die het lichaam activeert en het parasympathische zenuwstelsel die het lichaam tot rust brengt. We kunnen door middel van de ademhaling beide takken beïnvloeden, enerzijds door dieper in te ademen en anderzijds door rustig in en uit te ademen. Om fysiek tot rust te kunnen komen en te kunnen herstellen van trauma is er een innerlijk gevoel van veiligheid nodig.
Porges onderschrijft het belang van sociale relaties voor ons gevoel van veiligheid en ontspanning. Wanneer we ons werkelijk gehoord en gezien voelen kunnen we tot rust komen en ons veilig voelen. Afwijzing en genegeerd worden kan leiden tot heftige emoties of terugtrekken.
Onze spiegelneuronen zorgen ervoor dat we kunnen ervaren wat de ander voelt of in wat voor stemming hij is. Of iemand ontspannen en toegankelijk is of juist onrustig en afgeleid. Wanneer het veilig voelt kunnen we ons ontspannen. Wanneer we ons veilig voelen in een relatie dan kunnen we ons geborgen en gesteund voelen.
Je kunnen afstemmen op elkaar geeft enorm veel voldoening. Het geeft je een gevoel dat je ergens bij hoort. Dat begint in de baarmoeder bij de moeder en als het goed wordt deze intieme afstemming vervolgd na de geboorte tussen moeder en kind. Wanneer je je gezien en gesteund voelen is het ook relatief gemakkelijk om steun en hulp te vragen dan wanneer je je bedreigd voelt. Daarvoor moet je mensen vertrouwen. Maar wanneer je het gevoel hebt dat je er alleen voorstaat val je terug op het verdedigingsmechanisme van vechten en vluchten. Als vechten en vluchten niet helpt om het gevaar af te wenden, zoals een kind is overgeleverd aan zijn verzorgers, ontstaat er een ineenstorting. Het onvermogen om in beweging te komen vormt de basis van de meeste trauma’s. Je verliest het contact met jezelf en je omgeving. Je voelt niets meer en je verdwijnt.
In de aanpak van trauma is het gevoel van veiligheid in de begeleiding een voorwaarde om je überhaupt te kunnen laten zien en horen hoe het met je gaat.
Om je veilig te kunnen voelen in een relatie is er vertrouwen nodig en daar ontbreekt het vaak aan door trauma. Nabijheid kan eerder angst oproepen dan veiligheid of gevoelens van schaamte vanuit een negatief zelfbeeld. Hierdoor denk je wellicht als de ander je echt leert kennen dan wijst hij of zij je af.
Als het trauma is ontstaan door onbetrouwbare ouders die je hebben mishandeld of verwaarloosd, dan is het moeilijk om je te open te stellen voor wie dan ook. Je zult willen voorkomen dat je opnieuw pijn wordt gedaan.
Het vergt moed en bastberadenheid om je in de begeleiding de tijd te geven zodat je de begeleider leert vertrouwen. Geeft de begeleider je te veel signalen die onveiligheid oproepen en is het moeilijk om dit bespreekbaar te maken is het wellicht verstandig om een andere begeleider te zoeken.
Het belang van je verhaal vertellen.
Zwijgen over wat je hebt meegemaakt en hoe je dat hebt ervaren zorgt ervoor dat je afgesneden bent en je jezelf isoleert van de wereld om je heen. Dat is een eenzame positie. Door uit te spreken wat er is gebeurd en hoe je je daarbij voelt in aanwezigheid van anderen, word je gezien en gehoord in dat wat je hebt meegemaakt. Dat is helend.
Een normale reactie van een kind dat is gevallen, is dat het rent naar zijn moeder voor troostende woorden. Bij vroegkinderlijk trauma is je dit vaak ontnomen. In plaats daarvan geef je jezelf wellicht de schuld of vind je dat je niet zwak mag zijn. Door te delen hoe het was voor dat jongetje of meisje kunnen anderen met je meeleven en kun je troost ervaren doordat deren je kunnen zien en ervaren in dit vroegkinderlijk lijden. Het helpt je om je eigen lijden te erkennen, want zolang je je verleden negeert, ontkent of onderdrukt, leef je een strijd met jezelf die je nooit gaat winnen, want het verleden maakt zich kenbaar d.m.v. triggers, fysieke symptomen of andere onbewuste symptomen zoals overmatig drinken, roken, eten of een andere vorm van verslaving. Het kost veel energie om je innerlijke wereld verborgen te houden en het kost je een intieme verbinding met anderen. De verbinding met jezelf en met anderen kun je herstellen door over je innerlijke wereld te praten en woorden te geven aan dat wat je hebt meegemaakt. Dit levert je innerlijke rust en heling op. Mocht praten en te grote stap zijn dan kan het schrijven over je geschiedenis een alternatief hiervoor zijn.
Het belang van het beïnvloeden van het zenuwstelsel.
Het autonome zenuwstelsel is een overlevingssysteem van onze brein die de arousel (opwinding) in het gehele lichaam reguleren vanuit het sympathische deel, die zorgt voor activering en het parasympathische deel die zorgt voor ontspanning.
Hartritmevariabiliteit is een biologische graadmeter die meet de verhouding tussen deze twee takken van het zenuwstelsel. Wanneer je inademt stimuleer je het sympathische zenuwstelsel en wanneer je uitademt stimuleer je het parasympathische zenuwstelsel, waardoor de hartslag omlaaggaat. Een goede hartritmevariabiliteit (HRV)zorgt ervoor dat impulsen en emoties je niet overweldigen. Je hebt meer controle over jezelf en het stimuleert je gezondheid.
Bij trauma is de samenwerking tussen deze twee takken chronisch verstoord. Zowel yoga en werken met ademhaling hebben een goede invloed op de HRV.
Er zijn apps die je kunnen helpen je HRV te verbeteren.
Het belang van het werken met delen.
Ieder mens bestaat uit verschillende delen die soms tegengestelde behoeftes hebben. Een deel in mij heeft zin in chocola maar er is een ander deel die vindt dat ik daar dik van wordt en nog een ander deel zegt tegen mij dat suiker zo slecht is. Naar welk deel ga ik luisteren? Het effect van trauma maar ook het effect van überhaupt opgroeien is dat we in de kindertijd gedrag (delen) gaan ontwikkelen die voor waardering en aandacht zorgen of tenminste voorkomen dat we bekritiseerd, gekwetst of mishandeld worden. Sidra en Hal Stone een Amerikaans psychologenechtpaar hebben meer dan dertig jaar gewerkt aan het ontwikkelen van Voice dialogue, een methodiek die je helpt inzicht te krijgen in dit innerlijke krachtenveld van delen en je helpen om de sterkste, ooit beschermende, delen niet meer alle macht te geven zodat je meer keuzevrijheid hebt om ruimte te geven aan delen van jezelf die in de schaduw stonden, zoals een deel dat geniet of een deel dat behoefte heeft aan intimiteit. Delen die geen kans hebben om te ontwikkelen zijn verstoten delen binnen de Voice Dialogue.
Lees meer over de methode Voice dialogue.
Het belang van innerlijke veiligheidsbronnen tijdens de begeleiding.
Om te voorkomen dat je tijdens de begeleiding overspoelt raakt door emoties en om het gevoel van controle te vergroten is het werken aan trauma mogelijk als je in staat bent om in en uit de innerlijke ervaring te stappen. Dat kun je doen door je een veilige situatie voor te stellen in je fantasie of door een herinnering aan een situatie waar je je heel aangenaam, ontspannen en veilig voelde. Wanneer de emotie te heftig wordt kun je zeggen dat je even naar jouw veilige haven vertrekt om tot rust te komen.
Wanneer je met delen werkt kun je een deel in jezelf voorstellen die deze emotie kan dragen of die in staat is om de emoties even langs zich heen te laten glijden.
Het verwerken van trauma bestaat o.a. uit het leren leven met nare herinneringen zonder er door overspoelt te worden.
Het belang van nieuwe liefdevolle ervaringen.
Hoe weet je wat liefde is als je ouders je dat niet hebben kunnen geven of als liefde geuit werd in de vorm van straf? “Je krijgt straf omdat we van je houden.” Hoe verwarrend is dat? Hoe kun je weer kwetsbaar zijn als je niet vertrouwd dat de ander daar liefdevol mee omgaat? Als het fundament van je persoonlijkheid is gebouwd op afwijzing, niet gezien of gehoord zijn, het gevoel van ongewild of een last zijn, hoe kun je dan van jezelf houden?
Het vraagt geduld en het uithouden van een gevoel van onveiligheid terwijl je ratio weet dat het veilig is. Dat kun je opnieuw ervaren in een 1 op 1 begeleidingssituatie waarin het een voorwaarde is dat de begeleider veilig voor je voelt en in een groep die begeleid wordt door een begeleider die veilig voor je voelt. Veilig genoeg om je verhaal te kunnen doen en liefdevolle, meelevende reacties te krijgen.
Het belang van theaterwerkvormen als hulpmiddel om je identiteit los te koppelen van het trauma.
Spelen is leren, leren kan ook spelen zijn
Tijdens mijn studietijd op de Theateracademie (opleiding voor dramadocent) ontdekte ik de kracht van theaterwerkvormen bij zowel het vergroten van sociale- en communicatieve vaardigheden als bij het ondersteunen in de zoektocht naar je identiteit. Het waren voor mij zeer vormende jaren want toneelspelen doet een beroep op jezelf als instrument; op je gevoelens, op je denken, op je intuïtie, op je lichaam, op je impulsen, op je creativiteit en je assertiviteit.
Dramatische werkvormen als spelimprovisatie, bewegingstheater en rolinleving hebben mij geholpen grenzen te verleggen en mezelf te ontdekken. Hier heeft de veiligheid van een van de belangrijkste afspraken bij het spelen mij enorm bij geholpen. Deze afspraak is dat toneelspelen ten alle tijden doen alsof is! Je speelt altijd een rol. De dingen die je doet en zegt als speler, ook al komen ze uit jezelf voort, is toneelspelen. Je kunt en mag hier niet op worden aangesproken. Deze afspraak maakt het mogelijk dat je bijvoorbeeld gedrag laat zien dat je van jezelf afwijst. Daardoor was het heerlijk om eens niet alleen maar lief en aardig maar ook een bitch te spelen of gemeen te zijn. Zo kun je op een speelse manier gedrag onderzoeken en ander gedrag uit proberen.
Door middel van spel kunnen problematische situaties speels worden onderzocht waardoor de beladenheid verdwijnt en de creativiteit ten aanzien van het oplossend vermogen wordt vergroot.
Door middel van spel kun je ook in de huid van de ander kruipen. Met name die mensen die je als lastig ervaart. Door de rol te spelen van je tegenspeler, krijg je meer duidelijkheid over de beweegredenen van die persoon. Zo kan er meer begrip ontstaan en meer inzicht hoe je de communicatie met die persoon kan verbeteren.
Theater werkvormen kunnen je uitnodigen:
- om te experimenteren met nieuw gedrag.
- om een assertieve houding te gaan ontwikkelen.
- om risico’s te nemen, impulsen te volgen, intuïtie in te zetten.
- om bewust te worden van gevoelens, gedachten en je fysieke houding.
- om het inlevingsvermogen te vergroten.
- om je lef te vergroten.
- om samenwerking te verbeteren.
- om zelfvertrouwen te krijgen.
- om probleemsituaties vanuit verschillende perspectieven te bekijken.
- om je creativiteit te vergroten.
Literatuur:
Traumasporen. – Prof. Dr. Bessel van der Kolk
De polyvagaaltheorie in therapie – Basisboek. – Deb Dana
De nervus vagus als bron van herstel. – Stanley Rosenberg
De polyvagaaltheorie en de transformerende ervaring van veiligheid. – Stephen W. Porges
Innerlijke zelfvervreemding overwinnen na trauma. – Janina Fisher
Heb je behoefte aan begeleiding, dan help ik, Marja Postema je graag.
Meld je aan via het contactformulier voor een gratis intake/kennismakingsgesprek
Ben je al even bezig is met bewustwording en je persoonlijke ontwikkeling?
Heb je behoefte aan verdieping, verheldering en aan het oplossen van hardnekkige patronen?
Heb je behoefte aan een persoonlijke en professionele ontwikkeling?
GEACCREDITEERDE OPLEIDING EMOTIONEEL MEESTERSCHAP
