Psychisch, vroegkinderlijk trauma kan het gevolg zijn van een enkele gebeurtenis, zoals het verlies van een van de ouders maar het kan ook het gevolg zijn van een langere periode, waarin een kind opgroeit in een dysfunctioneel gezin.
Uit onderzoek is gebleken dat chronische emotionele mishandeling en verwaarlozing net zulke beschadigende effecten kunnen hebben als lichamelijke mishandeling en seksueel misbruik. Als je verzorgers nooit liefdevol naar je hebben gekeken of belangstelling toonden en je vooral lastig vonden, dan heb je geleerd de wereld als onveilig te ervaren en mensen niet te vertrouwen en is de kans groot dat je een sterk negatief zelfbeeld hebt ontwikkeld.
Overmatige waakzaamheid
Een van de sporen die trauma nalaat is een fundamentele verandering in de interpretatie van dat wat door de hersenen wordt waargenomen. Er ontstaat een overmatige waakzaamheid en wantrouwen naar de omgeving.
Ontregeld stresshormoonsysteem
Normaal gesproken veroorzaakt je stresshormoonsysteem een acute reactie bij gevaar. Nadat het gevaar is geweken keert het weer terug naar een rusttoestand. Bij mensen met PTSS keert het systeem niet terug naar een rusttoestand. De vecht-, vlucht- of bevriesreactie blijft actief ook nadat het gevaar is geweken. Er vindt een constante afscheiding van stresshormonen plaats die zich uit in angst, paniek of opgewondenheid. Je kunt je voorstellen dat dit heel vermoeiend is en schadelijk is voor je gezondheid zoals concentratieproblemen, prikkelbaarheid en slaapstoornis.
Triggers in de buitenwereld zorgen voor herbeleving
Wanneer een zintuigelijke ervaring lijkt op een onaangename gebeurtenis uit het verleden, kun je reageren vanuit een gevoel van bedreiging alsof je terug bent in deze vroegere ervaring. Het vermogen om de situatie op een logische manier te verklaren ontbreekt dan. Hierdoor besef je wellicht niet dat je een herbeleving ervaart. Doordat je niet kunt nadenken over de situatie kun je niet zien wat oorzaak en gevolg is, wat het effect is van je eigen acties of wat een verstandige keuze is voor dat moment. Door overweldigende emoties kun je niet meer goed nadenken. Door trauma kun je dermate heftig reageren zonder dat je je bewust bent van het effect van jouw heftige emoties op anderen. Je bent wellicht eerder geneigd om anderen de schuld te geven of begrijpt gewoon niet waar ze het over hebben.
Gevangen in een vecht- of vluchtreactie
Bij PTSS blijf je jezelf verdedigen door aan te vallen of te vluchten als reactie op een ingebeeld gevaar of dreiging. Als het alarmsysteem in de hersenen het over gaat nemen, wordt het cognitieve deel, de linkerhersenhelft, uitgeschakeld. Het lichaam wordt aangespoord weg te rennen, te vechten of als dat niet mogelijk is, te verstijven. Als je vastzit in een overlevingsstand dan is er geen ruimte om aandacht te besteden aan anderen en te genieten van het leven.
Wanneer je met wilskracht zowel de fysieke stressreacties als de overweldigende emotionele reacties probeert te onderdrukken, kun je je voorstellen dat dat een aanlag is voor je lichaam. Wanneer dit gevecht langdurig aanhoudt kan het leiden tot chronische vermoeidheid, fibromyalgie of andere auto/immuunziektes.
Innerlijke chaos
Bij een innerlijke chaos ben je niet meer in staat je gedachten te ordenen, te verklaren of er een zinvol conclusie uit te distilleren. Je voelt je erdoor verward. Het kan voor malende gedachten zorgen die allerlei nare gevoelens oproepen waardoor je in een negatief denkscenario terechtkomt. Chaotisch zijn maakt het moeilijk om een gevoel van controle te krijgen over je leven, je te concentreren op iets of een besluit te nemen. Je bent wellicht met honderd dingen tegelijk bezig, ergert je aan van alles en bent steeds iets kwijt.
Dissociatie
Dissociatie betekent dat de overweldigende ervaring wordt afgesplitst zodat de emoties, geluiden, beelden, gedachten en fysieke gewaarwordingen uit het bewustzijn gaan. Door deze gevoelens uit de weg te gaan, worden daarmee alle gevoelens en emoties onderdrukt, vermeden of genegeerd. Wanneer je niets meer voelt leef je als een zombie, lijkt niets meer belangrijk, waardoor je totaal vervreemd raakt van jezelf. Daardoor kun je een gevaarlijke situatie niet meer onderscheiden van een veilige situatie en loop je het risico overmoedig te reageren of je wordt aangetrokken door gevaar omdat je dan iets voelt.
Emoties zijn verbonden met je wezen, jouw innerlijke werkelijkheid. Ze geven aan waar je van houdt, wat je vervelend vindt en ze verbinden je met anderen.
Ook al wil je de traumatische emoties niet ervaren, ze zijn er nog steeds alleen ze zijn ondergronds gegaan en maken zich kenbaar in situaties waarin de zintuigelijke ervaringen enigszins lijken op het trauma. Op die manier ontstaat er een herbeleving en wordt de amygdala geactiveerd.
Herhaling van patronen (Re-enscenering)
Onze vroege ervaringen in het omgaan met onze verzorgers vormen een blauwdruk voor hoe we met onszelf omgaan, voor ons gevoel van eigenwaarde en voor onze latere relaties. Waren deze ervaringen veilig dan herken je later veilig en betrouwbare partners en vrienden. Waren deze ervaringen onveilig dan word je onbewust weer aangetrokken door onveilige en onbetrouwbare partners en vrienden. Kleine kinderen stemmen zich af op de gezichtsuitdrukking, de stem, de lichaamshouding en beweging van hun verzorgers. Kleine kinderen zijn supersensitief in het ervaren hoe de verzorger erbij staat. Hoe ontvankelijker de verzorger is voor het kind, hoe dieper de gehechtheid zal zijn met deze persoon. In dat geval zal de verzorger het kindje voeden, verschonen, troosten en kalmeren wanneer dat nodig is. Hierdoor krijgt het een voorbeeld hoe het later om kan gaan met zijn eigen onlustgevoelens. Veilige gehechtheid is een voorwaarde om je later nieuwsgierig in de buitenwereld te kunnen begeven.
Een moeder die niet in staat is om zich goed af te stemmen op haar kind krijgt feedback van het kind doordat het gaat huilen of boos wordt. Vervolgens kan de moeder hierover gefrustreerd raken en dit kind gaan ervaren als lastig, vervelend en ongewenst.
Kinderen hebben een biologische behoefte om zich met hun verzorgers te verbinden anders overleven ze het niet. Zelfs als ouders afwezig, ongevoelig, afwijzend of gewelddadig zijn zal het kind nog steeds proberen op een of andere manier connectie te houden. Onderzoek door Mairy Ainsworth en John Bowlby hebben geresulteerd in de verschillend gehechtheidsstijlen. Lees meer over de gehechtheidsstijlen
Kinderen die zich op jonge leeftijd gedurende een lange periode niet veilig voelden, hebben later vaak moeite met het reguleren van hun emoties of zijn teruggetrokken.
Gebrek aan eigenwaarde
Als kind betrek je, veel van wat er in de omgeving gebeurt, op jezelf. Je ervaart jezelf, in die zin, als het centrum van de wereld. Je bent nog niet in staat om de complexe wereld om je heen te begrijpen. Wanneer ouders en andere familieleden herhaaldelijk aan je lieten merken dat je een prachtig, mooi, lief of een slim kind bent en je hebt hun plezier ervaren over jouw bestaan dan neem je dit zondermeer aan als een waarheid. Op deze manier groeit je gevoel van eigenwaarde, waarmee je later de obstakels in je leven kunt overwinnen. Maar als je ouders en andere familieleden je lieten merken dat je er niet toe deed, dat je lastig, stom of een vervelend kind bent en dat je belachelijk werd gemaakt of te horen kreeg dat je een last was, dan zul je dit hebben aangenomen als de waarheid. Het gevoel dat je dan over jezelf ontwikkelt bestaat uit afkeuring, afwijzing, schaamte en schuld. Wanneer anderen aardig tegen je zijn zul je dit wantrouwen.
Kinderen hebben geen andere keuze dan binnen een onveilige situatie, waar ze afhankelijk van zijn, te overleven. Dat doen ze door opstandig, afgesloten, volgend of zeer hulpvaardig te zijn. Wat ouders ook doen of nalaten, hun kinderen blijven loyaal.
Gefragmenteerde herinneringen
Tijdens een trauma nemen de emotionele hersenen het over. Deze kunnen niet bewust bestuurd worden of de ervaring vertalen in woorden. De emotionele hersenen die bestaan uit het limbisch gebied en de hersenstam uiten zich door emotionele en fysieke arousel (opgewondenheid). Wanneer herinneringen worden geactiveerd komen er gefragmenteerde beelden, geluiden, geuren, emoties en fysieke gewaarwordingen. De frontale hersenkwabben (het rationele brein) zijn op dat moment uitgeschakeld. Terwijl dit het gebied is die een ervaring om kan zetten in woorden en een besef heeft van tijd en plaats zodat het een coherent verhaal wordt. Onder normale omstandigheden werken het emotionele en rationele brein samen. Door deze reactie op trauma kan het gebeuren niet opgeslagen worden als een verhaal met een begin, midden en einde, maar als een gefragmenteerde, zintuiglijke en emotionele losse einden. Daardoor is het moeilijk om het verhaal in jezelf te integreren.
Diagnose complexe posttraumatische stressstoornis m.b.t. vroegkinderlijk trauma
Onderzoeken naar de gevolgen van jeugdtrauma in de context van mishandeling, misbruik of verwaarlozing door de verzorger tonen consequent chronische en ernstige problemen aan met emotieregulatie, impulscontrole, aandacht en cognitie, dissociatie, interpersoonlijke relaties. Daarom is het zo belangrijk om zowel mentaal, emotioneel en fysiek aan de slag te gaan met PTSS. Er is een diepgaand en alomtegenwoordig patroon van ontregeling:
- Problemen met aandacht en concentratie.
- Moeite met het omgaan met zichzelf en anderen.
- Sterke stemmingswisselingen; van driftbuien en paniek naar onthechting, vlakheid en dissociatie.
- Zijn niet in staat om zichzelf te kalmeren of om te beschrijven wat ze voelen.
- Slaapproblemen, onverklaarbare pijn, overgevoeligheid voor aanraking of geluid.
- Verstoorde gehechtheid; overdreven aanhankelijk en behoeftig of afwezige gehechtheid.
- Zichzelf als waardeloos beschouwen.
Literatuur:
Traumasporen. – Prof. Dr. Bessel van der Kolk
De polyvagaaltheorie in therapie – Basisboek. – Deb Dana
De nervus vagus als bron van herstel. – Stanley Rosenberg
De polyvagaaltheorie en de transformerende ervaring van veiligheid. – Stephen W. Porges
Innerlijke zelfvervreemding overwinnen na trauma. – Janina Fisher
Heb je behoefte om deze traumasporen bij jezelf te onderzoeken, dan help ik je daar graag bij.
Neem contact met mij (Marja Postema) via het contactformulier om een gratis kennismakingsgesprek te maken.
Ben je een professional die met mensen werkt?
In de Basisopleiding leer je een effectief stappenplan om dichter bij je gevoel te komen.
Je leert patronen te ontmantelen ontstaan door vroegkinderlijk trauma.
De opleiding is geaccrediteerd bij verschillende beroepsopleidingen. Meer info vind je hier:
