Wat is haptonomie?

Het woord “haptonomie” werd in de jaren 70 van de vorige eeuw, door Frans Veldman, de grondlegger van de haptonomie, ingevoerd.

Het woord haptonomie is afgeleid van het Griekse woord hapsis en nomos. Hapsis staat voor tasten, aanraken, gevoel. Nomos betekent wet of regel of het geheel van wetmatigheden. Omtrent voelen en aanraken in alle menselijke situaties. Haptotherapie is de therapeutische toepassing daarvan.

Uit: Haptonomie een kwestie van gevoel

Vier gebieden van het mens zijn krijgen binnen de haptotherapie de aandacht: veiligheid, de eigenheid, intimiteit en autonomie. Als er een gevoel van veiligheid is, dan durf je meer van je eigenheid te laten zien. Op deze manier kan er intimiteit ontstaan. Intimiteit betekent dat je jezelf opent, zodat je jezelf deelt met de ander, waarbij je je gevoelens laat zien.

De aanraking

Een belangrijk thema in de haptonomie is het aanraken en het aangeraakt worden, zowel letterlijk als figuurlijk in je gevoelsleven. Als fysiotherapeut was voor Veldman het aanraken van mensen op het blote lijf een dagelijkse bezigheid. Hij ontdekte dat er twee soorten aanrakingen waren met een verschillend effect. Je kon het lichaam aanraken als een ding, waarbij je de spieren kneedde of je kon het lichaam aanraken als een mens, vanuit besef en gevoel dat je omging met een mens. Deze aanraking bracht een diepe ontspanning teweeg bij de client. De therapeut raakte geen ding-lichaam aan maar een mens en de cliënt voelde zich helemaal aangeraakt, als mens in zijn totaliteit. Deze vorm van aanraking kunnen we ook ervaren als we gemasseerd worden. Ik heb het dan niet over een sportmassage want dan wordt ons lichaam als een object behandeld. Het woord ‘aanraking’ heeft dan een gevoelsmatige betekenis in de zin van ‘Dit raakt me’. Woorden die raken komen voort uit een gevoelsmatig contact. Wanneer er geen gevoelsmatig contact is, blijven woorden hangen op verstandsniveau of inhoudsniveau.

De aanraking is fundamenteel voor de kwaliteit van leven. Voor een baby is het een primaire levensbehoefte. Als een baby niet wordt aangeraakt, zal het sterven. De aanraking stelt gerust en bevestigd dat hij er mag zijn. Wanneer je de eerste jaren van je leven niet of te weinig bent aangeraakt, geknuffeld of vastgehouden, kan dat een basisgevoel van onveiligheid en eenzaamheid tot gevolg hebben gehad, waardoor je later in je volwassen leven steeds op zoek bent naar veiligheid en geborgenheid.

Wanneer je aangeraakt wordt, verstaat je lichaam de intentie van de ander. Als dat een koesterende aanraking is kun je ervaren dat je mag zijn zoals je bent. Het kunnen ontvangen van de aanraking verdiept het contact met je gevoelens en met de ander. Wanneer je een aanraking, letterlijk of figuurlijk (een compliment) niet kunt ontvangen, verdroogt de affectieve band met de ander.

Dit raken en aanraken is een menselijke behoefte om de ander te ontmoeten. Als we iemand een hand geven, voelen we hoe deze hand aanvoelt; warm, koud, klam, slap, zacht of hard. Maar we kunnen ook de persoon door deze hand aanvoelen; onzeker, dominant, stevig of kwetsbaar.  Je voelt niet alleen wat bij de ander, maar je voelt ook meteen iets bij jezelf. Je kunt bij jezelf waarnemen of je openstaat voor de ander. Je kunt ervaren wat het met je doet als je een strakke hand krijgt. Wellicht ervaar je dan een gevoel van zakelijkheid of afstandelijkheid.

Als iemand écht’ een hand geeft dan dringt dat tot je door. Het kan zelfs voelen dat iemand te intiem wordt, te dichtbij komt. Wanneer een aanraking verbonden wordt met de behoefte aan seks, dan kan dat veel verwarring en afkeer veroorzaken.

Het gevoelsleven

We zijn als gevoelswezens geboren. Deze rijkdom aan gevoelens zijn veel mensen vergeten. Naast de primaire behoefte van een baby om aangeraakt te worden is er ook de primaire behoefte om het gevoel te krijgen dat het welkom is. Tijdens het opgroeien is het noodzakelijk dat het kind voelt dat het goed is zoals het is. Kleine kinderen hebben het van hun opvoeders nodig om bevestigd te worden in zijn eigenheid. Daarnaast heeft het een bevestiging nodig dat het mag voelen wat het voelt en dat het van de ouders leert om deze gevoelens woorden te geven. Op deze manier ontwikkelt een kind een gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen. Tijdens de kinderjaren wordt het fundament gelegd van je emotionele- en identiteitsontwikkeling.

In de haptonomie gaat het erom via het gevoel te ontdekken wat je doet met jezelf, met de ruimte om je heen en met anderen. Het is de bewustwording van de manier van omgaan met je eigen lichaam, voelen waar spanningen zitten en hoe je daarop reageert. Als je bijvoorbeeld van jezelf alles perfect moet doen, dan zet je jezelf onder druk. Als je dat loslaat kan er letterlijk een last van je schouders afvallen.

De haptonomie beschouwt het gevoelsleven als een aspect van de persoon naast de andere aspecten als het lichaam en de redelijkheid. Soms moet je weer leren om woorden te geven aan al deze gevoelens, omdat je dit nooit hebt geleerd of bent vergeten.

Het lichaam

Het lichaam krijgt bij de haptonomie veel aandacht omdat de gedachte is dat het persoon-zijn van de mens ingebed is in het lichaam. Gevoelens die je in je leven hebt genegeerd of onderdrukt blijven ergens in je lichaam opgeslagen en kunnen nog jaren later voor de dag komen. Wanneer je geen contact hebt met je gevoelens, kun je je leeg voelen in je lichaam. Dan heb je nergens zin in, heb je weinig energie en kun je je eenzaam voelen. Om te kunnen voelen is het contact met je lichaam nodig.

Je lichaam geeft je signalen, bijvoorbeeld wanneer je over je grenzen gaat en te veel van jezelf vraagt. Dan word je moe. Dat is een eenvoudig en helder signaal van je lichaam. Ten eerste moet je wel de signalen (willen) opmerken en op waarde schatten. Wanneer je geneigd bent om de behoeftes van een ander belangrijker te vinden, dan zul je moeite hebben om ‘nee’ te zeggen. Vaak zit daar een drijfveer achter om aardig gevonden te willen worden. Deze drijfveer bepaalt je doen en laten en op die manier ga je de signalen van je lichaam negeren.

Een haptonoom kan je helpen het contact met je lichaam te herstellen door middel van aanraking. Gevoel dat vastzit kan weer gaan stromen. De aanraking is vaak niet zachtzinnig als het om een diep gelegen emotioneel conflict gaat. Je kunt door de aanraking ervaren hoe het voelt om onder druk te staan en hoe je daarop reageert. Wie op pijn of druk reageert met afweer en angst zal deze alleen maar versterken. Ga je er ontspannen mee om, omdat je het herkent als een signaal van je lichaam, dan kun je de pijn accepteren en anders beleven.

Lichaamsgevoelens die niet verbonden zijn met emoties zijn gevoelens als pijn, misselijkheid, slaap, honger en dorst.

De tastzin

Naast de bekende zintuigen, waarmee we zien, horen, ruiken en proeven hebben we nog een zintuig, het tasten.  Onze huid is een groot tastorgaan, dat ons laat weten hoe de wereld voor ons aanvoelt. We gebruiken onze handen als tastinstrument om te voelen hoe iets of iemand aanvoelt. De tastzin is sterk verbonden met je lichaam. Het helpt je je lichaam en jezelf in je lichaam te ervaren. Via de tast kun je de ene aanraking als weldadig ervaren en een andere aanraking weerzinwekkend.

Haptonomie is de leer van de tastzin en kan daarom heel functioneel zijn voor een beter begrip van jezelf.  De haptonomie noemt het waarderend vermogen van de tastzin de grondintelligentie van de mens.

Wanneer de aanraking van een haptonoom niet goed geadapteerd is, voelt de aangeraakte dat onmiddellijk, ook al heeft hij daar geen woorden voor. Dat is het werk van de tastzin. Daar reageert het lichaam op door bijvoorbeeld een verandering in het ademhalen (hoger) of het zich verharden van de spieren.

Je kunt je tastzin ontwikkelen door je voortdurend bewust te zijn van het contact met dingen; met de stoel waarop je zit, de stoep waarop je loopt, het bed waarop je ligt. Op deze manier word je je steeds meer bewust van je lichaam en je gevoelens.

Verbinding

In het leggen van contact met een ander, laat je jezelf zien (of niet). Jezelf laten zien betekent het delen van je gevoelens, verlangens, wensen en diepere drijfveren. Om jezelf te kunnen laten zien zul je je eerst wel bewust moeten zijn van je drijfveren, verlangens en je gevoelens. De ander kan daarop reageren door zichzelf open te stellen (of niet). Wanneer hij zichzelf ook laat zien, ontstaat er en intieme verbinding. Je kunt ook reageren op gevoelens die je ervaart bij de ander, bijvoorbeeld; “Ik merk dat je geïrriteerd bent.” “Ben je hier gespannen over?”. Zo kunnen jouw gevoelsmatige waarneming een ingang zijn voor een verbindend gesprek.

Contact maken vanuit je ratio, is een leeg contact. Natuurlijk kun je elkaar inspireren door de kennis die je hebt, maar zonder gevoelscontact ontstaat er geen diepere verbinding. Een diepere verbinding ontstaat wanneer je jouw persoonlijke behoeftes, verlangens, twijfels, onzekerheid en gevoeligheid met elkaar kunt delen.

Wanneer je op zoek bent naar echte verbinding, zul je bereid moeten zijn om de ander echt te ontmoeten. (Niets moeten) Dat betekent dat iemand niet hoeft te voldoen aan jouw verwachtingen. En je moet bereid zijn om jezelf bloot te geven, zoals dat zo mooi heet. Een oprechte nieuwsgierigheid nodigt de ander uit zichzelf te laten zien.

Het omgaan met pijn en leed

Emotioneel lijden lijkt nog steeds een taboeonderwerp te zijn. Het kan gezien worden als zwak en kwetsbaar. Daarnaast weten veel mensen niet hoe ze moeten omgaan met iemand die lijdt. Zo wordt dit taboeonderwerp van twee kanten in stand gehouden; vanuit degene die lijdt en degene die iemand ziet lijden.

Wanneer de emotionele pijn te groot is, kan dat leiden tot verharding of vermijding. Maar de angst voor oude wonden kan groter zijn dan de pijn zelf. Met het onderdrukken van jouw lijden, met andere woorden het onderdrukken van de emoties die uit dit lijden voortkomen, bouw je een pantser op als bescherming tegen de buitenwereld en de binnenwereld. Maar dit lijden laat zich niet wegduwen, het maakt zich kenbaar in het lichaam.

Om niet geraakt te worden in je lijden, ga je mensen uit de weg of je houdt het contact afstandelijk. Veel mensen zijn voortdurend bezig met ontkenning; ontkenning van behoeften, gevoelens en vooral pijn. Een van de manieren om dat te doen is het uit de weg gaan van oogcontact. Want wie kan zichzelf nog goed beschermen als een dierbare vriend(in) je in de ogen kijkt en vraagt hoe het echt met je gaat?

Haptonomie graaft op wat je onder de grond van je bewustzijn is verborgen.

Dat kan een pijnlijke confrontatie zijn. Het doel van haptonomie is o.a. het wegnemen van een innerlijke verkramping die in het lichaam is gaan opspelen. Bij de haptonomie raakt de aanraking ook gevoelsmatig. Je wordt je bewust van je lichaam en je gevoelens. Hoe meer we beleven, des te meer we tot leven komen. Daarvoor is het nodig dat je ontvangt. We zijn in staat om de deur naar ons gevoel dicht te doen. Dat is in veel situaties handig wanneer het nodig is om jezelf gevoelsmatig te beschermen.

Inspiratie:

Over kleine dingen Auteur: T.A.C.M. Gerritse

Haptonomie Een kwestie van gevoel. Auteur: Bob Boot

Zou het niet heerlijk zijn om je emoties gewoon de ruimte te geven?

• Om niet meer weg te hoeven lopen van jezelf?
• Om ‘gewoon’ even je irritaties te uiten of de diepe opluchting te voelen na een huilbui?
• Zou het niet heerlijk zijn als jij je niet hoeft te verharden?
• Zou het niet fijn zijn om je emoties echt te kunnen besturen?