Empathie ontwikkelen in zeven stappen

Je kunt je met anderen verbonden voelen als je ook met jezelf verbonden bent

Andere woorden zijn ‘je inleven’, ‘je verplaatsen’, ‘begrijpen’, ‘meevoelen’, ‘invoelen’, ‘aanvoelen’. Empathie betekent dat je je kunt afstemmen op de gevoelens, behoeften, wensen en verlangens van anderen terwijl je ook bewust bent van je eigen gevoelens.  Empathie kun je makkelijker ervaren als je je kunt voorstellen hoe iemand zich voelt. Soms kun je dat pas ervaren als je begrijpt wat de oorzaak is van bepaald gedrag.

Iedereen wil graag begrepen worden. Het is fijn als je gezien wordt in je zorgen, verlangens en de moeite die je ergens mee hebt. Het is vaak ook lastig om hier open over te zijn want het geeft een kwetsbaar gevoel. De ander kan je afwijzen of zelfs belachelijk maken.

Een empathisch vermogen is het vermogen om je te kunnen verplaatsen in anderen

Wanneer je je kunt verplaatsen in de ander, kun je begrip ervaren voor de belangen, behoeftes, verlangens en denkwijze van de ander. Wanneer er begrip is, voelt die persoon zich gezien en gehoord. Dit draagt bij aan een goede verstandhouding, een bereidheid tot een goede samenwerking en tot openheid. Door een empathische houding, kom je er achter wat er (echt) speelt bij mensen. Daardoor kun je samen beter tot een oplossing komen. Empathie is een belangrijk aspect van emotionele intelligentie.

Om tot empathie te kunnen komen zijn de volgende aspecten van belang in een gesprek.

Stap 1 Waarnemen

Vooral non-verbaal kun je vaak goed zien hoe mensen zich voelen. Wanneer iemand opgewekt een praatje maakt, heeft diegene het blijkbaar naar de zin. Wanneer iemand met een nors of vermoeide gezicht zijn verhaal doet, krijg je een hele andere indruk. Het gezicht en het lichaam zorgen voor expressie; de stem, de ogen, de gezichtsexpressie, de lichaamshouding en loophouding Op die manier laat iemand zien wat hij voelt, vindt en (echt) denkt. Zo kan de expressie niet congruent zijn met wat iemand zegt. Hij zegt dat het bijvoorbeeld goed gaat maar heeft een vermoeide uitdrukking.

Stap 2 Contact maken

Contact maken is de eerste fase van een gesprek. Tijdens het contact maken toon je belangstelling en neem je tegelijkertijd waar. Je maakt contact door vragen te stellen en met aandacht te luisteren. Tijdens het contact maken kun je het hebben over oppervlakkige zaken; het weer, de reis, de vakantie etc. Je stelt iemand op zijn gemak, zodat je vervolgens meer persoonlijke vragen kunt stellen.

Stap 3 Benoemen

De eerste twee stappen moeten een vanzelfsprekend onderdeel worden van je dagelijkse communicatie. Ze zijn het voorbereidende werk om stap drie te kunnen doen. Stap drie is alleen aan de orde als je iets hebt opgemerkt. Bijvoorbeeld je collega of een cliënt zit er teruggetrokken bij terwijl hij anders het hoogste woord heeft. Dit neem je waar. Als je je mensen goed kent weet je ook eerder wanneer ze uit hun doen zijn. Vervolgens benoem je wat je ziet of ervaart en vraagt wat er aan de hand is. Mogelijk is dat voldoende en voelt iemand zich even gezien en gehoord. Het kan ook zijn dat er meer tijd nodig is.

Stap 4 Ruimte geven

In een gesprek geef je ruimte aan de gevoelens en gedachtegang van de ander. Je laat in het gesprek stiltes vallen omdat deze ruimte geven aan gevoelens, waar niet altijd woorden voor zijn. Je spreekt je waardering uit, dat iemand je in vertrouwen neemt.

Stap 5 Inleven

Je doet moeite om je te verplaatsen in de ander. Om te beginnen kun je de gevoelens en behoeften samenvatten, zodat de ander het gevoel krijgt dat je hem echt begrijpt. Wanneer mensen boos zijn probeer je het achterliggende gevoel te begrijpen. Boosheid kan voortkomen uit machteloosheid, frustratie, onmacht of verdriet. Je geeft aan dat je begrip hebt voor de gevoelens, gedachtegang, belangen, behoeften van de ander.

Het is gemakkelijker om mee te voelen met een ander als je herkent wat iemand meemaakt. Als je het zelf ooit hebt ervaren.  Als iemand verdriet heeft om het verlies van een dierbare en jij hebt dit ook meegemaakt dan begrijp je wat de ander doormaakt. Je kunt je in die situatie verplaatsen. Het betekent niet dat je mee gaat lijden of dat je gevoelens overneemt. Mocht dat wel gebeuren dan is dat geen misdaad maar een aanwijzing dat je je eigen pijn nog niet helemaal hebt verwerkt.

Stap 6 Sensitiviteit

Het inzetten van sensitiviteit bestaat uit verschillende stappen. Eerst merk je iets op. De een voelt dat in zijn lichaam, pikt onbewust spanning op en een ander merkt iets aan iemand zijn stem of houding. Vervolgens benoem je wat je ziet of ervaart en vraagt door. Mogelijk voelt iemand zich gezien en gehoord. Het is ook mogelijk dat er een vervolg nodig is. Je maakt een afspraak omdat er meer tijd nodig is om uit te zoeken wat er nodig is.

In een gesprek bestaat sensitiviteit eruit dat je in staat bent je te verplaatsen in de positie van de ander. Daardoor ben je in staat de gevoelens en behoeften van diegene te verwoorden. Bij irritatie ben je in staat de achterliggende emotie te begrijpen.

Je bent je bewust van de gevoeligheden van iemand en houdt daar rekening mee. Je weet wanneer iets pijnlijk voor iemand is. Je bent in staat gevoeligheden te benoemen waar anderen ze negeren, zodat je zeker weet dat het niet jouw interpretaties zijn.

Je bent je bewust van mensen hun principes en culturele gewoonten en respecteert dit.

Stap 7 Waardering uiten

Wanneer empathie een vast onderdeel is van je communicatie, ga je beseffen dat mensen het fijn vinden dat ze zich gezien en gehoord voelen. Je weet ook dat mensen opbloeien als je waardering en vertrouwen geeft.

Empathie zorgt ervoor dat:

• Je mensen in hun waarde laat
• Je grenzen respecteert als een onderwerp te gevoelig is
• Je verschillen in denkwijze, waarden en normen respecteert
• Je je kunt je inleven in de gevoelens van anderen
• Je begrip hebt voor de gevoelens van anderen
• Je in staat bent om erbij te blijven als iemand emotioneel is
• Je goede relaties ontwikkelt
• Mensen je vertrouwen

 Valkuilen bij empathie

Bij elke stap kunnen zich valkuilen aandienen. We hebben allemaal onze beperkingen, sociale onhandigheden of weerstand wanneer emoties zich aandienen.

Stap 1 Valkuilen bij Waarnemen

De valkuil dat je te druk bent met je eigen zaken. Je zogenaamd geen tijd hebt om op anderen te letten. Te veel bezig bent met resultaat. Je kunt ook belemmerd worden door sterke normen en waarden ten aanzien van een probleem. Wanneer je wel tijd neemt om waar te nemen kun je belemmerd worden door verkeerde interpretaties, bijvoorbeeld dat je zaken op jezelf betrekt. Dat kan gebeuren als iemand boos is en je denkt dat je iets verkeerd hebt gedaan. Iedereen interpreteert voortdurend en situaties kun je vaak op verschillende manieren uitleggen. Bijvoorbeeld Je bent op een feestje en een vriendin van je loopt je straal voorbij. Je kunt deze situatie op verschillende manieren interpreteren: ze is boos op mij, ze ziet me niet; ze negeert me of ze zit ergens mee. Deze verschillende interpretaties leiden tot verschillende gevoelens:

• Ze is boos op mij: Je schrikt en wordt boos op haar of je schrikt en vraagt je af waarom ze boos op je is.
• Ze ziet me niet. Je bent verbaasd en je gaat blij naar haar toe.
• Ze negeert me. Je bent woedend.
• Ze zit ergens mee. Je voelt je bezorgd en je gaat naar haar toe.

Stap 2 Valkuilen bij Contact maken

Je kan moeite hebben om zomaar op iemand af te stappen, want je weet niet wat je moet zeggen. Je hebt moeite om een koetjes en kalfjes gesprek te hebben. Je kunt ook belemmerd worden door oude overtuigingen, dat je geen last wilt zijn. Wellicht ben je bang voor een vervelende reactie als je naar iemand toestapt zoals; ‘Waar bemoei jij je mee?’. Wanneer contact maken spanning geeft kun je de neiging hebben om dit te gaan vermijden of uit te stellen.

Stap 3 Valkuilen bij Benoemen

Veel mensen hebben belemmeringen om gevoelige zaken te benoemen. Dat kan zijn dat iemand ernstig ziek is of een partner verloren heeft. We zijn het niet gewend om in onze cultuur gevoelszaken te benoemen. Dus er zal altijd een mate van spanning zijn wanneer je iets gaat benoemen. Dat moet je zien uit te houden.

Stap 4 Valkuilen bij Ruimte geven

Wanneer je ruimte geeft aan iemand om zijn verhaal te doen is het nodig dat een gevoel van rust en tijd hebt. Daar ligt voor velen al een grote belemmering want iedereen heeft het druk.  Een andere valkuil is het volpraten van stiltes. Veel mensen kunnen niet tegen stiltes want dan gaan ze zich ongemakkelijk voelen.

Stap5  Valkuilen bij Inleven

Je kunt je pas inleven in iemand zijn gevoelens als je zelf bewust bent van je gevoelens en erkent dat er gevoelens mogen zijn. Als je rationeel bent en geen idee hebt hoe je moet voelen zul je helemaal moeite hebben om je gevoelsmatig te verplaatsen in een ander. Een andere grote belemmering zijn oordelen die je hebt over bepaalde gevoelens. Bijvoorbeeld het oordeel dat mensen met verdriet watjes zijn en dat ze gewoon weer moeten aanpakken om hun zorgen te vergeten. In dat geval bestaat de kans dat je niet inleeft maar dat je oplossingen gaat bedenken of advies gaat geven.

Het is de kunst om te benoemen wat de ander voelt. Bijvoorbeeld; ‘Dat moet wel heel moeilijk voor je geweest zijn’ of ‘dat is zeker een teleurstelling voor je’. Pas als het gevoel er helemaal mag zijn, kan het ook weer weg vloeien. Dit is voor veel mensen een lastige aanpak. Je denkt dat je het er beter niet over kunt hebben want dan verdwijnt het vanzelf, denk je. Ja, het verdwijnt uit jouw gedachten maar diegene blijft er alleen mee zitten.

Stap 6 Valkuilen bij Waardering uiten

Waardering uiten en complimenten geven zijn moeilijke zaken in onze rationele en resultaatgerichte samenleving. De waarde hiervan moet nog steeds door veel mensen ontdekt worden

Empathie is niet even een vaardigheid die je kunt leren.

Dan is het al snel onoprecht. Empathie is het resultaat van het proces van Emotionele Ontwikkeling. Je hebt eerst inzicht nodig in je oordelen ten aanzien van emoties en je normen en waarden. Deze bepalen voor een groot deel hoe je naar anderen kijkt en hoe je mensen beoordeelt.  Je manier van kijken kan ook worden beïnvloed door je stemming, of je wel of niet lekker in je vel zit, of de dingen in je leven goed gaan of dat je gefrustreerd bent.  Je beoordeling kan beïnvloed worden door herinneringen aan en soortgelijke situatie.  Daarom is het zo belangrijk dat je eerst zelfinzicht krijgt in je gevoeligheden, je patronen en valkuilen.

Wie zijn eigen gevoelens goed kent en accepteert, kan zich gemakkelijker verplaatsen in de emoties van anderen.