ADHD heeft drie belangrijke kenmerken, waarvan je er twee moet hebben om de diagnose te krijgen: een slecht concentratievermogen (snel afgeleid zijn), een slechte impulscontrole en hyperactiviteit.
Het verstrooide brein
Gabor Maté
Gabor Maté (Boedapest 6 januari 1944) is een Hongaars-,Canadese arts. Als voormalige huisarts is hij bijzonder geïnteresseerd in de ontwikkeling en trauma’s bij kinderen en de mogelijke levenslange gevolgen die ze met zich meebrengen voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid, waaronder auto-immuunziekten, kanker, ADHD, verslavingen en een breed scala aan andere aandoeningen. Hij gelooft in het verband tussen de mentale en fysieke gezondheid en heeft vier boeken geschreven over onderwerpen die gaan van ADHD en stress tot ontwikkelingspsychologie en verslaving.
Wikepedia
Andere belangrijke kenmerk van ADHD volgens Gabor Maté zijn:
Innerlijke onrust
Het is nooit stil vanbinnen, het gevoel dat je steeds iets wilt of moet doen. Hyperactiviteit is de uiting van de innerlijke onrust. Terwijl je ergens rustig zit, kunnen je gedachten alle kanten opgaan of ben je de hele tijd de omgeving in de gaten aan het houden. De innerlijke onrust veroorzaakt uiterlijke onrust, waardoor je voortdurend moet bewegen of bezig moet zijn. Wanneer je gedwongen bent om ergens langere tijd te zitten zoals in een gesprek, kan zich dat uiten in bewegelijke armen en benen, jezelf veel aanraken, aan je kleren plukken en vaak gaan verzitten, maar het kan zich ook uiten in veel en snel praten. Innerlijke en uiterlijke onrust maakt het heel moeilijk om je te ontspannen. En het kan een onrustig effect hebben op mensen in je omgeving. Om zich te kunnen concentreren heb je, als je zelf ADHD hebt, een sterke motivatie of een sterke interesse nodig.
Hyperactiviteit kan worden veroorzaakt door een over-geactiveerd zenuwstelsel dat wordt aangestuurd door het emotionele brein. Het zenuwstelsel is vaak over-geactiveerd geraakt door onveilige ervaringen in je kindertijd. Je emotionele brein reageert dan op signalen in het heden, die lijken op vroegere reacties waardoor je je destijds onveilig, afgewezen of bekritiseerd voelde. Deze zogenaamde ’triggers” activeren je zenuwstelsel.
De innerlijke onrust zorgt er ook voor dat je moeite hebt om voor langere tijd een baan te houden of een relatie in stand te houden.
Impulsief reageren door wisselvallige emoties
Innerlijke onrust kan ook leiden tot emotionele wisselvalligheid; het ene moment ben je enthousiast en blij maar dit kan door iets onverwachts omslaan in irritatie, frustratie of verveling. Er is geen emotionele stabiliteit. Zo heb je goede en slechte dagen en ben je bijvoorbeeld geneigd tot impulsaankopen om je weer lekker te voelen.
Ongeduld
Ongeduld kan ervoor zorgen dat je mensen in de rede valt, voor je beurt gaat of geïrriteerd raakt. Wanneer je iets wilt of doen, moet dat ook direct gebeuren.
Snel afgeleid zijn
Wanneer je snel afgeleid bent, creëer je innerlijke en uiterlijke chaos, want je bent voortdurend kwijt wat je focus was. Er ontstaat steeds weer een nieuwe focus.
Vergeetachtig en verwarring
Vergeetachtigheid en verwarring zijn vaak het gevolg van dissociëren. Dissociëren is een manier van overleven die vaak gekoppeld is aan nare gebeurtenissen tijdens de kindertijd. Omdat de emotionele pijn en hulpeloosheid in die situatie te overweldigend was om te ervaren, neem je als het ware ‘afstand’ van je emoties . Dat heet dissociëren. Dat kan in je volwassen leven een standaard mechanisme worden bij omgaan met stress, teleurstelling en tegenslag. In een relatie zal dat lastig zijn voor de ander, want die kan zich doordat je emotioneel niet meer bereikbaar bent in de steek gelaten voelen.
Moeite met het herkennen van sociale signalen
Omdat je sociale signalen niet goed herkent kun je bij anderen over grenzen gaan. bijvoorbeeld door iemand aan te raken uit enthousiasme of vol vuur je verhaal vertellen terwijl diegene er geen interesse in heeft. In feite heb je moeite om af te stemmen op de ander. Anderen kunnen je daardoor als lomp, arrogant, raar, druk of nerveus ervaren. Dat kan jou het gevoel geven of er zelfs daadwerkelijk toe leiden, dat je buiten de groep valt. Wanneer je steeds bezig bent met je eigen gedachten en gevoelens, dan is het moeilijk om de buitenwereld goed waar te nemen.
Veel enthousiaste plannen die uiteindelijk niet worden uitgevoerd
Plannen worden gestart maar halverwege opgegeven, zoals het schrijven van een boek, een idee voor een onderneming, een plan voor een wereldreis, het verbouwen van je huis.
Hooggevoelig
Volgens Gabor Maté is hooggevoeligheid het belangrijkste erfelijke aspect van ADHD. Zo ben je geboren, gevoelig voor veel prikkels en indrukken. Je bent waarschijnlijk snel beledigd, lichtgeraakt en snel emotioneel gekwetst. Doordat je zo met jezelf bezig bent, ben je niet gevoelig voor wat anderen ervaren, terwijl jouw sensitiviteit er zeker ook voor kan zorgen dat je alles oppikt in de omgeving, vooral wanneer mensen stress hebben of ergens mee zitten. Het is alsof je een onzichtbaar scanapparaat hebt, dat alles oppikt uit je omgeving. Die scanner is het gevolg van de spanning in je zenuwstelsel, dat te strak staat afgesteld op gevaar.
Het tijdsbesef van mensen met ADHD lijkt op het onderontwikkelde tijdsbesef van kleine kinderen.
Kleine kinderen leven in het hier en nu. Ze hebben geen idee wat het betekent om op tijd te zijn. Kinderen krijgen dit begrip van tijd pas rond de leeftijd van zeven jaar. Volwassenen met ADHD kunnen aandachtig in het heden leven zonder te beseffen en rekening te houden met wat de planning is voor die dag.
Een gebrek aan zelfregulatie.
Zelfregulatie betekent dat je controle hebt over je doen en laten en over je emoties. Je kunt impulsen beheersen of bepalen dat je iets moet doen wat niet leuk is maar wel belangrijk. Zelfregulatie moet je leren, daar word je niet mee geboren. Het lijkt erop dat mensen met ADHD blijven hangen op een ontwikkelingsniveau van een kind wat betreft tijdsbesef en zelfregulatie. Daardoor kunnen ze nogal onvolwassen overkomen.
Het hersengebied dat zelfregulatie mogelijk maakt is de prefrontale cortex. De cortex evalueert indrukken, gedachten, gevoelens en impulsen die voortkomen uit het emotionele brein. Het emotionele brein ook wel reptielen brein genoemd reageert heel snel op alle zintuigelijke waarnemingen. Het rationele brein is later ontwikkelt en heeft meer tijd nodig om te bepalen wat een goede reactie is. Dat is de prefrontale cortex. ADHD kun je zien als een gebrekkige werking van de cortex. Emoties worden heel snel getriggerd door het reptiele brein. Vanuit de amygdala, het deel van het brein dat alle nare ervaringen in je leven heeft opgeslagen, wordt als een poortwachter gereageerd op signalen die kunnen duiden op mogelijk gevaar. Gevaar voor een kind is bijvoorbeeld ook afwijzing of kritiek. Zo kun je als je eenmaal volwassen bent getriggerd worden door een gezichtsuitdrukking, intonatie of bepaalde woorden die iemand zegt. Hierdoor kun je wat iemand zegt verkeerd interpreteren. Een kritische opmerking of een afwijzing kun je ervaren als een totale afwijzing waardoor een vlucht-, vecht- of bevriesmechanisme bij jou in werking komt. Deze impliciete (niet bewuste) herinnering brengt je terug in de oude ervaring van emotionele verwaarlozing, wat een enorme woede of angst kan oproepen. Dit heet regressie. In een staat van regressie is zelfregulatie heel moeilijk.
Als je ADHD gaat zien als een ontwikkelingsprobleem en dus niet als een ziekte, dan is er een andere aanpak nodig, volgens Gabor Maté.
Maté vraagt zich af welke voorwaarden nodig zijn voor de fysiologische en psychologische ontwikkeling. Welke omstandigheden zouden het ontwikkelingsproces dat leidt tot een autonoom, zelfgemotiveerd en zelfregulerende persoon, die leeft in afstemming met zijn omgeving, kunnen belemmeren of stimuleren?
Gabor Maté gaat er na veel (zelf) onderzoek vanuit dat ADHD niet het gevolg is van een erfelijke hersenaandoening, maar een fysiologisch gevolg is van een bepaalde leefomgeving binnen een bepaalde cultuur. Erfelijkheid kan wel een rol spelen maar die is volgens hem kleiner dan wetenschappers veronderstellen. Een aanleg maakt het mogelijk dat je ADHD krijgt maar dat staat niet vast. Het is afhankelijk van de omstandigheden of je het ook ontwikkeld. Er zijn ook biologische processen waarbij het lichaam en de hersenen betrokken zijn, die niet door erfelijkheid worden bepaald, maar door een wisselwerking van lichaam, hersenen en leefomgeving. Deze processen zijn verbonden met de fysieke en emotionele ervaringen in de kindertijd.
De vormende omgeving is het gezin waarin je opgroeit.
Wanneer er veel openlijke en emotionele conflicten zijn tussen ouders, of wanneer (een van) de ouders gestrest zijn door werk of familieomstandigheden, kunnen kinderen een onveilig gevoel krijgen en een gevoel dat ze er niet toe doen. Ouders geven ook het voorbeeld hoe je moet leven. Emotioneel afwezige ouders geven hun kinderen niet wat ze nodig hebben, bijvoorbeeld steun, geborgenheid en emotionele bevestiging. Gabé is ervan overtuigd dat de spanning van ouders ten grondslag ligt aan ADHD. Dat wil overigens niet zeggen dat ouders niet van hun kinderen houden en dat ze niet de beste bedoelingen hebben. Het is hun spanning en gebrek aan emotionele bevestiging die ADHD bevordert. Deze conclusie komt volgens Gabé ook uit onderzoeksgegevens.
De invloed van het samenspel tussen erfelijkheid en de vroege kinderjaren op de ontwikkeling van onze hersenen.
De mate van geborgenheid en veiligheid binnen het gezin heeft in de eerste jaren van een kind een fundamentele invloed op de ontwikkeling van de hersenen. Kinderen ontwikkelen eerder ADHD binnen een disfunctioneel gezin of bij ouders die psychische problemen hebben. Zelfs in de baarmoeder kan het stressniveau van de moeder invloed hebben op het nog ongeboren kind. Het stresshormoon cortisol heeft rechtstreeks invloed op het zich ontwikkelende zenuwstelsel.
De levensomstandigheden die een kind ervaart worden door verschillende aspecten beïnvloed. Een van deze invloeden is de geboortevolgorde. Een eerste kind heeft een hele andere ervaring dan het tweede kind of jongste kind. Voor een oudste broer of zus kan het een shock zijn dat er plotseling een tweede kind wordt geboren en zijn positie in het gedrang komt. Studies op het gebied van geboorte-volgorde hebben, volgens Maté, aangetoond dat die volgorde een belangrijke invloed heeft op de vorming van de persoonlijkheid.
Ook sociale en financiële omstandigheden kunnen een negatief effect hebben op de relatie van de ouders en hun emotionele welzijn en daarmee van invloed zijn op de ontwikkeling van ADHD.
Maar de emotionele sfeer in het gezin, tijdens de eerste jaren van het kind, heeft de grootste invloed op de hersenontwikkeling.
De emotionele omstandigheden kunnen voor elk kind in hetzelfde gezin anders geweest zijn. Deze emotionele omstandigheden wordt vooral bepaald door de relatie die de ouders met elkaar hebben en hoe emotioneel evenwichtig en ontspannen ze zelf, ieder voor zich, zijn. Het zenuwstelsel wordt in een voor het kind onveilige situatie aangesproken, waardoor het kind al het doen en laten van de ouders angstig in de gaten houdt. Sensitieve kinderen ontwikkelen onbewust een haarscherp intuïtief scanningsapparaat. Voorwaarden voor een gezonde psychische ontwikkeling is een fysiek en emotioneel veilige omgeving waarin het kind gezien en gehoord wordt, waardoor het zichzelf kan zijn en een warme geborgen relatie met de vader en moeder heeft.
De delen van de cortex die verantwoordelijk zijn voor ons concentratievermogen en ons vermogen tot zelfregulatie ontwikkelen zich als reactie op de emotionele interactie met de persoon die we de ‘primaire verzorger’ kunnen noemen. Omdat de vorming van de hersencircuits bij kinderen beïnvloed wordt door de emotionele toestand van de moeder, geloof ik dat ADD zijn oorsprong vindt in de stress die de primaire verzorger ervaart in zijn of haar emotionele reacties met zijn of haar kind.
Gabor Maté Het verstrooide brein (p.79)
Door de emotionele stress die de moeder ervaart, is zij niet in staat zich af te stemmen op de gevoelens en behoeftes van haar kind(eren). Zij zal eerder geïrriteerd en afwijzend reageren op de kinderen. Voor een kind, om zich veilig en geborgen te voelen, heeft het een moeder nodig die zich op haar/hem kan afstemmen en bevestigen in wat het voelt en nodig heeft. Dat is onderdeel van de nodige hechting. Wanneer dit niet gebeurt gaat het kind zich verloren en niet begrepen voelen. Het krijgt geen bevestiging in zijn gevoelens en behoeften en ontwikkeld daardoor een chronische leegte en onzekerheid over zijn gevoelens en behoeften. Daarnaast zal het concluderen dat hij/zij niet de moeite waard is, wat leidt tot een gebrek aan eigenwaarde.
Veel volwassenen relativeren hun ervaringen in de kindertijd
Ze zeggen dat het verleden tijd is of dat ze begrijpen dat ouders hun best hebben gedaan of dat ze zelfs geloven dat ze nu eenmaal een lastig of moeilijk kind waren. De boosheid en angst die ze destijds hebben ervaren hebben ze uit hun bewustzijn verdrongen. Het vraagt ook moed om de deur naar de pijn van je emotioneel verwaarloosde en soms emotioneel mishandelde kindertijd open te zetten. Kinderen die al jong de rol van ouder voor (een van) de ouders krijgt opgedrongen, bijvoorbeeld bij een ouder die depressief of verslaafd is, kan de rest van zijn leven een diep gevoel van ontoereikendheid hebben.
Als je ADHD hebt ben je geen slachtoffer van je brein.
Niemand is ADHD. Wanneer je erkent dat je ADHD hebt kun je hulp gebruiken om gesteund te worden in je reis, zodat je kunt onderzoeken wat jouw mogelijkheden en beperkingen zijn. Hier is geen zwart/wit antwoord op. Als je een groot aantal van deze ADHD-kenmerken hebt en deze kenmerken wanorde in je leven veroorzaken, dan heb je ADHD.
N.B.
Gabor Maté heeft het in zijn boek over ADD. Ik gebruik de term ADHD, maar ondersteun zijn diepgaande inzichten en aanpak.
Volgens de DSM-5, op basis waarvan de ADHD-diagnose gesteld wordt komt ADD daar als term ook niet meer in voor. De DSM-5 beschouwt ADHD op dit moment als de beschrijving van een reeks sub-symptomen en 3 hoofdsymptomen: aandachttekort, hyperactiviteit en impulsiviteit. Die kunnen in gradaties bestaan en moeten tot uiting komen in verschillende situaties.
In wetenschappelijk onderzoek wordt deze splitsing in een echte ADD-groep versus een ADHD-groep met verschillende kenmerken niet gevonden. Dat zorgt ook voor de minimale aandacht voor de verschillen binnen de diagnostiek en behandeling. Maar omdat veel mensen met ADD zich toch ‘anders’ voelen, gaan ze op zoek naar informatie die dit gevoel onderschrijft en verklaart.
Sommige mensen denken dat ADD zonder zichtbare onrust een lichtere vorm is van ADHD. Dit klopt niet. Zoals eerder genoemd, zijn de concentratieproblemen en het volle onrustige hoofd feitelijk de kernsymptomen van ADHD. Je kunt hoogstens zeggen dat ADD voor de buitenwereld een lightversie is; die heeft minder last van een dromerige ADD’er dan van een drukke ADHD’er. Voor de ‘binnenwereld’ van iemand met AD(H)D kan de ADD-variant eerder nog zwaarder voelen. Juist omdát niemand ziet wat zich daarbinnen allemaal afspeelt en welke beperkingen dit geeft in het dagelijks functioneren.
Uit: Impulsenwoortblind.nl
Lees meer over het helingsproces voor volwassenen met ADHD
Herken je jezelf in de meeste kenmerken van ADHD?
Ik (Marja) help je graag om meer innerlijke rust te ontwikkelen.
Neem contact op via het contactformulier voor een gratis kennismakingsgesprek
Ben je al even bezig met bewustwording en je persoonlijke ontwikkeling?
Heb je behoefte aan verdieping, verheldering en aan het oplossen van hardnekkige patronen?
Kijk eens naar de OPLEIDING EMOTIONEEL MEESTERSCHAP
Zowel de opleiding als de coaching vinden plaats in Amersfoort.
