Emotioneel analfabetisme: Een westerse volksziekte

Hoe vaak sta je stil staat bij wat je voelt?

Emotioneel analfabetisme klinkt misschien als een zwaar woord, maar vraag jezelf eens af hoe vaak je jezelf toestaat om emoties te ervaren. Hoe vaak heb je een open gesprek over je gevoelens – je angsten, irritaties, jaloezie, wanhoop en onzekerheid? Heb ik een punt?

In onze westerse samenleving ligt de focus vaak op prestaties: targets die gehaald moeten worden, succes dat behaald moet worden, meningen die verkondigd moeten worden op internet, en het verkrijgen van mooie spullen. Intellect wordt vaak gezien als kracht, terwijl emoties als zwakte of zelfs destructief worden beschouwd.

Emotioneel analfabetisme door gebrek aan emotionele opvoeding

Veel mensen zijn emotioneel analfabeet geworden doordat ze niet geleerd hebben om emoties te benoemen. Of doordat ze opgevoed zijn met de boodschap dat je emoties moet negeren of veroordelen. Dit heeft ertoe geleid dat we onszelf in de hand proberen te houden, onze gevoelens wantrouwen of ons ervoor schamen omdat we ze als zwakte zien. Veel mannen verliezen zelfs het vermogen om lief te hebben, omdat hun vader hierin geen voorbeeld was.

Ik groeide op in een gezin waar emoties niet bestonden. Ze verdwenen uit mijn bewustzijn en ik voelde me vaak eenzaam, zonder dat ik het toen besefte. Dit lege gevoel probeerde ik te verdrijven door altijd bezig te zijn. Mijn moeder was niet gelukkig in haar rol als huisvrouw en moeder, iets wat ik al op jonge leeftijd voelde. Als kind trok ik de conclusie dat ik daar niet over mocht praten. Het was normaal om je ongelukkig te voelen, maar je ging gewoon door met je leven.

Welke boodschappen heb jij meegekregen?

• “We zijn altijd vrolijk, wat er ook gebeurt.”
• “Als je verdrietig bent, drink je een glas water en dan is het weer voorbij.”
• “We zijn altijd dankbaar, wat er ook gebeurt.”
• “Als je boos bent, ga je naar je kamer om te herstellen.”
• “Het leven is geen lolletje, klagen heeft geen zin.”

Soms heeft een ouder of een kind het alleenrecht om emotioneel te zijn. Emoties worden dan gezien als iets zwaks of zelfs als een ziekte. Misschien uit de persoon zijn emoties op een manier die als bedreigend wordt ervaren, zoals woede-uitbarstingen. Dit kan leiden tot een situatie waarin kinderen voortdurend in een emotioneel mijnenveld leven en besluiten dat ze hun emoties beter kunnen vermijden.

Veel kinderen hebben in hun jeugd niet de nodige steun gekregen bij verdriet of boosheid. Het gebrek aan emotionele verzorging wordt vaak persoonlijk genomen: “Ik was niet lief genoeg, niet goed genoeg, niet gehoorzaam genoeg.” Dit leidt tot diepgewortelde kernovertuigingen waardoor je pijnlijke situaties in je volwassen leven nog steeds op jezelf betrekt, terwijl je niet beseft dat je toen niet in staat was om dingen vanuit een andere perspectief te zien.

Anna kwam op coaching omdat ze zich op het werk voortdurend schuldig voelde als haar baas chagrijnig was. De moeder van Anna moest als oudste kind, na een jong overlijden van haar moeder, voor het gezin zorgen waardoor ze geen eigen leven heeft kunnen leiden en bitter is geworden. Dat reageerde ze later af op haar eigen kinderen. Anna had voortdurend het gevoel dat ze egoïstisch was en haar moeder ongelukkig maakte.

Gebrek aan emotioneel bewustzijn leidt tot verharding

We hebben geleerd ons te verharden of onze gevoelens te negeren. Wanneer je gespannen bent negeer je dat gevoel en wanneer je boos wordt, houd je je in. Je doet dingen waar je niet van houdt, maar dat realiseer je je pas veel later. Op het moment is dat gevoel moeilijk te benoemen. Wanneer iets je raakt of kwetst, wat niet vaak gebeurt, zul je dat gevoel wegrationaliseren, trek je je terug of zoek je afleiding. Dan gaat het vanzelf wel weer over, denk je.

We denken dat we krachtig zijn wanneer we onze emoties onderdrukken en dat we veilig zijn als we alles onder controle hebben. Maar deze controle is slechts een illusie. Ondanks deze schijnveiligheid blijven we kwetsbaar. Door onze kwetsbaarheid te omarmen, kunnen we echter veel meer controle over onszelf krijgen. Kwetsbaarheid is namelijk een universeel aspect van het mens-zijn.

Kwetsbaarheid is namelijk een universeel aspect van mens-zijn. We zijn kwetsbaar in de liefde, in ons verlangen om gezien, gehoord en begrepen te worden. Kwetsbaarheid maakt ons ontvankelijk voor pijn, maar het stelt ons ook in staat om een diepe verbondenheid te ervaren zowel met onszelf als met anderen.

Gebrek aan emoties leidt tot vervreemding

Wanneer je geen contact hebt met je emoties, kun je niet huilen wanneer je verdriet hebt. Het kost moeite om echt te genieten, en lachen lijkt een ver verleden. Wanneer je boos wordt, houd je dat in, en je doet dingen waar je eigenlijk niet van houdt, zonder dat je het direct beseft. Wanneer je door verdriet wordt overvallen, verontschuldig je je voor deze ongepaste uiting van zwakte. Je blijft lachen  als een boer die kiespijn heeft, om de indruk te wekken dat je alles onder controle hebt.

Gevoelens van hartstocht zijn gedoofd en je leeft van kortstondige pleziertjes: een goed glas wijn, een nieuwe gadget, of dure schoenen. Dit lijkt de betekenis van het leven te zijn, maar uiteindelijk ben je vervreemd van jezelf.

Er zijn veel manieren om niet te hoeven voelen. Zo kun je emoties wegrationaliseren of bagatelliseren.

Wil je ontdekken welke strategie jij hebt om emoties te vermijden?

Emotionele intelligentie ontwikkelen is nooit te laat!

Onze opvoeding heeft een enorme invloed gehad op onze emotionele ontwikkeling. Het kost tijd om onze gevoelens weer te herkennen, te accepteren en er woorden aan te geven. Maar het is nooit te laat om hiermee aan de slag te gaan. Het is van onschatbare waarde om voluit te kunnen leven, jezelf en anderen beter te begrijpen, en emoties niet langer te onderdrukken.

Het is belangrijk meer inzicht te krijgen in je persoonlijke geschiedenis en daarnaast ook te kijken naar een breder context zoals de geschiedenis van de ouders, het grote familiesysteem en de cultuur waarin je bent opgegroeid.

Wie zijn eigen gevoelens goed kent en accepteert, kan zich gemakkelijker in anderen verplaatsen. Dit verbetert niet alleen de kwaliteit van je relaties, maar ondersteunt ook je lichamelijke gezondheid. Daarnaast krijg je meer grip op je emoties en leer je jezelf beter kennen.