Emoties horen bij ‘mens zijn’.
We zijn emotionele wezens die allerlei gevoelens kunnen ervaren; verdriet, angst, boosheid, vreugde, jaloezie, schaamte, hoop, machteloosheid, etc. In de westerse samenleving waar de ratio meer aanzien heeft en zaken zo praktisch en logisch mogelijk worden benaderd, lijken veel mensen het contact met hun gevoelens kwijt te zijn. Ze worden weg gerationaliseerd of gebagatelliseerd. In Nederland wordt dit gedrag beïnvloed door de norm ‘doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg’. Alleen bij carnaval en sportwedstrijden mogen we onze emoties laten gaan. We lijken het gevoelsleven niet te missen, hoewel je je kunt afvragen of dit gemis niet onbewust wordt gecompenseerd door bijvoorbeeld te veel drinken, roken of te hard werken. We hebben geleerd emoties niet serieus te nemen en dit gebrek aan emotionele ontwikkeling heeft ons beperkt in onze omgang met elkaar en in het omgaan met emotionele situaties. Wanneer we een dierbare persoon verliezen weten we vaak niet hoe we daar mee om moeten gaan. We veranderen in een struisvogel die zijn kop in het zand steekt en hopen dat het leven weer normaal zijn gangetje gaat als we weer tevoorschijn komen.
In het dagelijkse leven herinneren kleine kinderen ons voortdurend aan de rijkdom van emoties
Zij zijn gevoel en zij kunnen hun gevoelens niet weg rationaliseren of relativeren. Het ene moment genieten ze met volle teugen van een spel en het andere moment zijn ze één en al verdriet omdat het niet gaat zoals ze zouden willen dat het gaat. Even later zijn ze weer vol overgave met iets anders bezig. De emoties stromen vrij door hen heen.
Ieder mens op aarde heeft emoties.
Hoe we er mee omgaan, is deels bepaald door de cultuur waarin we opgroeien, deels door onze individuele levensgeschiedenis en door ons karakter. Er is veel onderzoek gedaan naar en gepubliceerd over het omgaan met emoties in verschillende culturen. Wat uit die onderzoeken naar voren komt, is dat mensen over de hele wereld in staat zijn om emoties te ervaren. Of je nu geboren bent in Afrika, Noord of Zuid-Amerika, Australië, Azië of Europa, we ervaren allemaal angst, verdriet, boosheid en vreugde. Echter hoe we met die emoties omgaan, wordt sterk bepaald door de cultuur waarin we opgroeien. Paul Ekman, een Amerikaanse hoogleraar in de psychologie, onderzocht culturele verschillen in het omgaan met emoties.
“Wanneer Japanners en Amerikanen in hun eentje films van operaties en ongelukken bekeken, vertoonden zij dezelfde gelaatsuitdrukkingen. Maar wanneer ze de film bekeken in het bijzijn van een onderzoeker waren Japanners meer dan de Amerikanen geneigd om hun gelaatsuitdrukkingen te maskeren met een glimlach.”
Paul Ekman Uit: Gegrepen door emoties
Je neemt de wereld waar via de zintuigen
Gevoelens zijn reacties op wat je ziet, hoort, ruikt, proeft en ervaart. Op de meeste dingen die je zintuiglijk ervaart, reageer je met een oordeel. Je vindt een schilderij lelijk of mooi, je vindt klassieke muziek een genot om naar te luisteren of een onbegrijpelijke chaos, je vindt stamppot boerenkool lekker of niet te eten, je vindt schaatsen op natuurijs met tien graden onder nul geweldig of ondragelijk. We beleven al deze zintuiglijke ervaringen verschillend, omdat ieder mens zo zijn voorkeuren en afkeuren heeft.
We kennen allemaal wel de werking van muziek op onze emoties. Muziek kan je in een romantische stemming brengen, doen huilen van ontroering of een energy boost geven. Daarnaast roept muziek oude herinneringen op. Je voelt je weer energiek en jeugdig wanneer je je favoriete band uit je jeugd hoort of een nummer dat je oeverloos draaide toen je verliefd was. Geen wonder dat de top duizend op de radio elk jaar zoveel luisteraars trekt. Mensen die meer auditief zijn ingesteld beleven veel emoties door muziek.
Andere mensen zijn meer visueel ingesteld en beleven meer emoties door wat ze zien. Daar is geen gebrek aan, want je krijgt de hele dag door visuele prikkels; prikkels die je kunnen irriteren zoals de reclameborden langs de weg en prikkels die je blij kunnen maken zoals de lammetjes in de wei. Sommige mensen, zoals kunstliefhebbers ervaren deze visuele prikkels als een primaire levensbehoefte. Kunst kan je diepste zielenroerselen weerspiegelen, je geest uitdagen of je ook gewoon blij maken.
Geur beïnvloedt ons veel meer dan je zou verwachten. Ieder mens heeft een eigen geur en is in staat dit in zijn voordeel te manipuleren door lekkere zeepjes en parfums te gebruiken in de hoop dat de andere sekse er op af komt als ‘een beer op de honing’. Het tegendeel is ook mogelijk: wanneer je weinig aandacht besteed aan je verzorging, kun je onaangenaam gaan ruiken. Een effectief middel om mensen af te stoten. Vaak, zonder dat je het in de gaten hebt, wordt je tot mensen aangetrokken of afgestoten door hun geur. Geuren hebben ook een sterk associatievermogen. Geuren die een indruk op je hebben gemaakt in het verleden kunnen jaren later in een fractie van een seconde de herinnering oproepen.
Wanneer ik de geur van te lang gekookte spruitjes ruik ben ik weer terug in mijn ouderlijk huis en zit ik met een vies gezicht te staren naar deze akelig geurende balletjes die gezond zijn en daarom gegeten zullen moeten worden.
Geuren kunnen je stemming beïnvloeden in positieve en negatieve zin. De geur van een heerlijke maaltijd kan je vrolijk maken, terwijl de geur van een muffe kamer deprimerend werkt.
Je kunt niet niet voelen
Zoals je niet niet kunt communiceren, want dat is wat je dan communiceert, zo kun je ook niet niet voelen. Gevoel is constant aanwezig in je leven. Je hebt gevoelens over alles wat je doet, over de toekomst, over je herinneringen en over alle mensen waar je mee te maken hebt. Elke situatie waarin je je begeeft zet gevoelens in beweging, ook als je je hier niet van bewust bent. Emoties komen en gaan. In een ontmoeting kun je verschillende gevoelens ervaren. Zo kan een gesprek met een vriend eerst fijn zijn, omdat je blij bent elkaar weer te zien en vervolgens kun je geïrriteerd raken, omdat je vriend geen belangstelling toont. Al deze gevoelservaringen kleuren het gesprek en de gesprekspartners.
Elk mens die je ontmoet heeft een effect op je gevoelens. Dat begint met het gevoel dat je iemand mag of niet, wat je vaak al voelt zonder een woord met iemand gesproken te hebben. We beïnvloeden elkaar voortdurend door middel van onze gevoelens. Als je vrolijk bent dan werkt dat aanstekelijk op anderen. Maar ook als je chagrijnig bent, beïnvloedt dat de stemming van de mensen in je omgeving. Als iemand op je werk de hele dag chagrijnig rond loopt, dan word je op een gegeven moment ook chagrijnig. Als er veel plezier wordt gemaakt door collega’s dan ga je je vanzelf vrolijker voelen, tenzij je niet van het soort plezier houdt of vindt dat het werk er onder lijdt. In dat geval ga je je waarschijnlijk hieraan storen. Terwijl een goede sfeer op het werk van groot belang is voor het resultaat en voor het werkplezier, want veel mensen zijn gevoelig voor een goede sfeer. Dat is niet verwonderlijk want het is een primaire menselijke behoefte om je fijn te voelen. Alleen je hebt vaak niet in de gaten dat emoties hierbij een belangrijke rol spelen, want dat gebeurt meestal onbewust. In een sterke rationele en zakelijke organisatie zal het gemis aan emotioneel welbevinden niet opvallen en zullen mensen niet snel hun gevoeligheden uiten.
Frans werkt als projectmanager in een ICT-bedrijf. De projecten die hij begeleidt vindt hij niet interessant, maar hij is er wel goed in. Eigenlijk zou hij liever programma’s ontwikkelen, maar hij durft dit niet naar voren te brengen, bang om kritiek te krijgen van zijn baas. Nu overweegt hij ergens anders te gaan solliciteren. De manager van Frans vraagt niet naar zijn welbevinden. Hij vraagt niet of hij plezier heeft in zijn werk, maar onderstreept het belang van zijn functie. Frans is gevoelig voor verwachtingen van anderen. Hij voelt zich snel schuldig wanneer hij iets voor zichzelf vraagt. Het is voor hem makkelijker om weg te gaan dan voor zichzelf op te komen.
We kunnen naast oordelen over gevoelens ook gevoelens hebben over gevoelens. Als je vindt dat je een nuchtere, verstandige man bent dan kun je geïrriteerd raken bij gevoelens als angst en verdriet. ‘Ik ben geen softie’, denk je. Mocht je toch per ongeluk gaan huilen dan zou je je hierover kunnen schamen. Wanneer je jezelf ziet als een gevoelige persoon kun je in situaties waar je boos wordt, bang worden voor de kracht van je eigen woede of die van anderen. Zo kun je ook gevoelens van schaamte ervaren bij jaloezie, omdat je vindt van jezelf dat je een vrijdenkend persoon bent.
Je kunt in een situatie belanden waarin je verschillende of tegenstrijdige gevoelens ervaart. Zo kun je aan de ene kant een sterk verlangen hebben, bijvoorbeeld om een verre reis te maken, terwijl je tegelijkertijd bang kunt zijn voor het onbekende.
Ik zie angst en nieuwsgierigheid samengaan als mijn kat in de tuin verrast wordt door een egel. Ze schrikt, kromt haar rug en maakt zich klaar voor de aanval. Maar als de egel verder niets doet, wordt ze weer nieuwsgierig naar dit vreemde wezen. Haar gespannen lichaam beweegt zich langzaam naar de egel toe. Zodra de egel weer beweegt, schrikt ze weer. Zo wisselt ze tussen angst en nieuwsgierigheid.
Naast de primaire emoties angst, woede, verdriet en boosheid kent je gevoelswereld allerlei nuances. Zo kun je angstig zijn in allerlei gradaties; achterdochtig, alert, benauwd, bescheiden, bevreesd, bezorgd, geschrokken, gespannen, huiverig, nerveus, ongerust, onthutst, onveilig, ontzet, onzeker, opgelaten, panisch, twijfelend, schaamtevol, verontrust, verlegen, wantrouwend, zenuwachtig, zorgelijk.
In een individuele coaching traject of tijdens de Basisopleiding kan ik je helpen je soft skills meer te ontwikkelen
Emotionele intelligentie coaching traject voor leidinggevenden
Wil je een idee hebben van jouw soft skills en jouw ontwikkelpunten? Doe de emotionele intelligentie test voor leidinggevenden.
