Wie zijn macht wil behouden, moet haar niet tonen
Lao-tse
Een positie met macht is een verantwoordelijke positie want de besluiten die je neemt, beïnvloeden de levens van anderen.
Macht is niet goed of fout, het is altijd aanwezig waar mensen samen leven en werken.
Bij ‘macht’ denken we al snel aan ‘de baas zijn’. In Nederland hebben we hier nogal een negatief oordeel over, want we vinden dat we in een gelijkwaardige samenleving leven. Daar past het machtsdenken niet in. Tijdens ons hele leven zijn er situaties waarin macht of onmacht, leiden en volgen, afhankelijkheid en onafhankelijkheid een rol spelen. De ene keer hebben we een boven positie en in een andere situatie hebben we een onder positie. Dat begint tussen kind en ouder en gaat verder tussen leraar en leerling en later tussen docent en cursist en eindigt bij werkgever en werknemer. Maar wat zou je denken van machtsverschillen tussen partners of tussen vrienden en broers en zussen?
Gevoelens van macht en machteloosheid zijn als een grondtoon aanwezig in allerlei situaties.
Heb je het gevoel dat je invloed hebt op de loop van je leven, in je werk en op de relaties die je hebt? Dat kunnen o.a. vriendschapsrelaties zijn maar ook werkrelaties. Als je het gevoel hebt dat je invloed hebt op jouw leven dan zullen je eerder tegenslag overwinnen. Als je weinig vertrouwen hebt in jouw invloed dan zul je eerder opgeven. Wanneer je invloed hebt, voel je je machtig en wanneer je geen invloed hebt, voel je je machteloos. Dit gevoel kan voortdurend veranderen. In je werk voel je je de ene keer machtig omdat je iets voor elkaar hebt gekregen en een ander moment voel je je machteloos omdat iets niet gelukt is of omdat anderen beter en sneller zijn. Je kunt je machtig voelen in bepaalde levensgebieden, bijvoorbeeld in werk en in andere levensgebieden kun je je machteloos voelen, bijvoorbeeld in de liefde. Succesvol in zaken en ongelukkig (dus machteloos) in de liefde. Mensen die zich over het algemeen machtig voelen durven eerder voor zichzelf op te komen dan mensen die het gevoel hebben dat ze geen invloed hebben. Het ontwikkelen van assertieve vaardigheden kan je helpen om meer een gevoel van macht (invloed) te krijgen.
We zijn sterk beïnvloed door onze ervaringen met macht in onze jeugd.
In eerste instantie zijn dat onze ouders en later onze leraren. Zij gaven ons hierin positieve of negatieve ervaringen. Een kind gaat tijdens zijn tweede en derde levensjaar zijn autonomie ontdekken. Het onderzoekt de omgeving en neemt initiatieven, onderneemt acties, verkend de wereld in zijn kleine beschermde omgeving. Het ervaart zijn onafhankelijke macht. Met de ontdekking van het woordje ‘nee’ ontdekt het kind de macht van zijn wil. Wat een machtig woord. ”Ik kan het zelf”, “Ik wil het zelf doen”. Met de eigen ruimte groeit het gevoel van eigen waarde. Het is een machtig gevoel te mogen zijn wie je bent en te kunnen doen wat je wilt doen. Sommige ouders noemen dit de koppigheidsfase, wat betekent dat dit de kop ingedrukt moet worden. Daar heb je dan zo’n levensvormende ervaring. Als het kind de ruimte krijgt om deze autonomie te ontwikkelen dan kan de basis gelegd worden voor een gevoel van zelfvertrouwen. Als het deze ruimte niet krijgt dan ontwikkeld het gevoelens van schuld en twijfel. Wanneer onze eerste ervaringen met macht, vernederend en angstig waren, dan is de kans groot dat we deze situaties ten alle tijden willen vermijden. Om ons te beschermen ontwikkelen we gehoorzaamheid, behulpzaamheid of vriendelijkheid ten aanzien van diegenen die de macht hebben. Of we zorgen er juist voor dat we op een machtspositie terecht komen, zodat we de controle in handen houden.
Onze ervaringen met macht bepalen hoe we ons in ons werk gaan opstellen.
We kunnen het verleden herhalen omdat we niet beter weten of omdat we er tevreden over zijn. We kunnen ook op basis van het verleden het tegenovergestelde gedrag gaan vertonen. We kunnen gaan vechten tegen dat verleden en het gezag tarten. We kunnen wraak nemen op het verleden door anderen aan te doen wat ons is aangedaan. We kunnen ons neerleggen bij het verleden omdat we geloven dat we niet meer verdienen. We kunnen ook proberen indirect en onopvallend macht uit te oefenen, omdat we er vanuit gaan als we openlijk strijden, dat dan onze kop er af gaat.
Wie heeft het voor het zeggen tijdens vergaderingen?
Als je je mond niet open doet dan gaat de macht aan je voorbij. Macht is het vermogen invloed uit te oefenen op je omgeving. Dat kun je op een directe manier doen maar ook op een indirecte manier. In onze democratische overleg cultuur streven we naar eerlijkheid, openheid en gelijkwaardigheid. Macht negeren we als een struisvogel die zijn kop in het zand steekt. We hebben het er niet over, maar we voelen het voortdurend. Vooral als je aan het kortste eind hebt getrokken of als je geconfronteerd wordt met je onvermogen om ergens tegen in te gaan. Veel medewerkers krijgen in hun werk te horen dat ze zich meer moeten profileren. Ze moeten duidelijker laten merken wat ze kunnen en weten, om collega’s te informeren of klanten te overtuigen van hun goede diensten of producten. Hier ligt een kans om te leren anders met macht om te gaan en meer invloed te krijgen.
Machtsverschil aanvaarden
In een situatie van machtsverschil, bijvoorbeeld tussen manager en medewerker, ouder en kind, hulpverlener en cliënt, is het de kunst dat beiden hun positie accepteren. Deze samenwerking wordt voor een groot deel beïnvloed door de houding van de machtige. Een manager die een medewerker ondersteund wordt eerder geaccepteerd dan een manager die alleen oog heeft voor resultaten. Het is ook belangrijk dat diegene die de macht heeft zijn verantwoordelijkheid neemt. Een ouder die danst naar de grillen van een kind of een leidinggevende die zijn medewerkers geen duidelijkheid geeft, nemen hun verantwoordelijkheid niet. De medewerker en het kind kun je in dit geval zien als de machteloze. Het is een uitdaging voor de machteloze om zich te laten leiden door de machtige. Hier speelt het gevoel van vertrouwen een grote rol. Vertrouw je in de goede bedoelingen en de deskundigheid van de machtige? Kun je je overgeven aan de leiding van een ander? Het vraagt ook een acceptatie van deze ongelijkwaardige positie. Je hoeft je in deze relatie niet machteloos te voelen ook al is de ander machtiger. Je kunt je juist laten inspireren en steun ontvangen. Een gevoel van machteloosheid kan ontstaan als de machtige zijn adviezen en oordelen geeft zonder werkelijk contact te maken, echt te luisteren of belangstelling te hebben voor de afhankelijke partij.
De valkuil van macht
Wanneer je vanuit macht handelt, bepaal je vaak wat goed en fout is voor anderen. Daardoor neem je een boven-positie in. Je kijkt als het ware van boven naar beneden. Vanuit deze positie oordeel je en veroordeel je anderen. Deze houding kan men ervaren als arrogant en men kan zich gekleineerd en beoordeelt voelen. Dat werkt niet bevorderlijk wanneer je iets gedaan wilt krijgen, want het effect op machtsgedrag is: men volgt gehoorzaam met een gevoel van tegenzin of men vecht er tegen. Heb je het idee dat je nu eenmaal zo bent?
Geen mens wordt dominant geboren.
Er zijn verschillende oorzaken van machtsgedrag: Kinderen die zijn opgegroeid in een sterk competitieve, prestatie cultuur, bijvoorbeeld waar een van de ouders professionele sporter of in het leger werkzaam was, moeten altijd doorzetten en afzien tot het uiterste. Deze kinderen krijgen de boodschap dat ze altijd sterk moeten zijn. Er is weinig ruimte voor plezier en ontspanning. Zij kunnen daardoor een minachtende houding ontwikkelen ten aanzien van de kwetsbare en gevoelige kant van mensen. Kinderen die al jong in het leven te veel verantwoordelijkheid krijgen, gaan zich ouderlijk gedragen. Sommige kinderen hebben bij verlies of ziekte van een van de ouders, de positie van die ouder ingenomen. Dat geeft een gevoel van verantwoordelijkheid en macht. Zij vinden het later moeilijk om hun hoofd te buigen voor een autoriteit. Het valt niet mee om deze houding los te laten want het levert aanzien, macht en bewondering op. Maar de andere kant van de medaille is dat je vaak alleen komt te staan. De noodzaak om dit gedrag te willen veranderen komt vaak voort uit een veranderende samenleving; medewerkers verwachten meer empathie en een samenwerking vanuit gelijkwaardigheid. Levenspartners willen dat je je ook kwetsbaar op kunt stellen. Daarnaast wil het lichaam ook nog wel eens aangeven, dat er grenzen zijn in je kunnen. Een burn-out is een prima aanleiding om naar jezelf te kijken. Macht loslaten betekent ook controle loslaten en anderen leren vertrouwen. Het helpt om te onderzoeken wat de diepere achtergronden zijn van je behoefte aan macht.
Wil je jouw gedragsmogelijkheden vergroten?
Wil je een betere relatie opbouwen met je medewerkers?
Wil je mensen beter kunnen motiveren?
Wil je een idee hebben van jouw soft skills en jouw ontwikkelpunten? Doe de emotionele intelligentie test voor leidinggevenden.
In een individuele coaching traject of tijdens de Basisopleiding kan ik je helpen je soft skills te ontwikkelen.
Emotionele intelligentie coaching traject voor leidinggevenden
